ΣΕ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1703 Η ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑ ΦΕΡΕΤΕ ΝΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ........ΠΑΡΑΛΙΑΚΟ ΚΑΣΤΡΟ

Κωνσταντίνος Αλεξίου

Υποψήφιος διδάκτορας/ερευνητής 

ΒΟΔΟΝΙΤΣΑ Σπουδή στην ιστορία και την λαογραφία της Μενδενίτσας.

Στο παλαιό χαρακτικό της φωτογραφίας εικονίζεται ο ψηλόπυργος στην περιοχή των Θερμοπυλών σχεδόν ακέραιος. Πρόκειται για τον χαμηλό γήλοφο ανατολικά των Θερμοπυλών που όλοι τον έχουμε διαβεί, προκειμένου να φθάσουμε στην Λαμία. Για όσους δεν γνωρίζουν στη θέση υπήρχε για αιώνες το λιμάνι της αρχαίας Λοκρίδος, έως ότου με τις αποθέσεις του ο Σπερχειός "έσπρωξε" την θάλλασα βόρεια και το σημείο έπαψε να έχει επαφή με αυτήν. Στην βόρεια του πλευρά υπάρχουν ακόμη οι αρχαίοι κρίκκοι που δένονταν τα αγκυροβόλια, αλλά όχι και μια κατατοπιστική πινακίδα από την αρμόδια υπηρεσία.

Στο σημείο αυτό βρισκόταν και το ακροτελεύτιο πόλισμα των προγόνων μας αρχαίων Λοκρών, η Αλπηνός, που όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος στρατοπέδευσαν οι Έλληνες για την μάχη των Θερμοπυλών. Ο Στράβων περιγράφοντας τον μεγάλο σεισμό του έτους 426 π.χ. αναφέρεται στο κτίριο της εικόνας, τον ψηλόπυργο.

.......περί δε τον Αλπωνόν θεσμοφορίων όντων πέντε και είκοσι παρθένους αναδραμούσαν εις πύργον των Ελλιμενίων κατά θέαν, πεσόντος του πύργου, πεσείν και αυτάς εις την θάλασσαν....

Ο Στάβων λοιπόν μας πληροφορεί, πως κατά την εορτή των θεσμοφορίων που τελούνταν τον μήνα Οκτώβριο πρός τιμήν της θεάς της γεωργίας Δήμητρας, εικοσιπέντε νεαρές κοπέλες είχαν ανέβει στον πύργο της παραλίας που χρησίμευε για να εποπτεύονται τα ελλιμενισμένα καράβια, για να δούν καλύτερα τα εορταστικά δρώμενα. Με τον δυνατό σεισμό ο πύργος κατεδαφίστηκε και τα κορίτσια πνίγηκαν στην θάλασσα.

Ο Αλπηνός φαίνεται πως καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τον σεισμό. Οι διασωθέντες κάτοικοι ίδρυσαν σε νοτιότερη και πιό ασφαλή θέση την Νίκαια. Ο πύργος επισκευάστηκε, και επόπτευε πια το λιμάνι της σπουδαίας Λοκρικής πόλης. Κατά την γνώμη του γράφοντος την Νίκαια στο σημείο διαδέχθηκε η αινιγματική μεσαιωνική πόλη Ραβέννικα, που πολλά ιστορικά τεκμήρια θέλουν ως επίνειο της Βοδονίτσας. Ερείπια του ψηλού πύργου των Αλπενών φαίνεται πως είχαν διασωθεί ως την νεώτερη εποχή, γιατί το σημείο πέρασε στην συλλογική μνήμη του τοπικού πληθυσμού ως "ψηλόπυργος".

Ας παρακολουθήσουμε όμως την διήγηση από το αρχείο της Βενετίας που σχετίζεται με την Μενδενίτσα και νομίζω πως αναφέρεται στον ψηλόπυργο.

4 Σεπτεμβρίου 1703
.....Έτσι αποφάσισα να μεταβώ εις το Ζητούνι και εις άλλους γειτονικούς τόπους, από όπου είναι μεγάλο πέρασμα και χθές βράδυ επέστρεψα εις την Κόρινθον. Ερωτηθείς αν φέρει άλλα νεα, απήντησεν: Από την Κόρινθον επήρα κατεύθυνσιν πρός την Εύβοιαν, όπου φθάσας, ανεμίχθην με τους κατοίκους και ηρώτουν να μάθω τα νέα και επειδή οι πληροφορίες που μου έδιναν ήσαν αντιφατικαί, απεφάσισα να μεταβώ εις το Ζητούνι. Επήρα θέσιν εις μίαν βάρκαν και εβγήκα εις την Μπουδουνίτσαν, ένα κάστρο παραθαλάσσιον, όπου νοίκιασα ένα άλογον και ώδευσα πρός το Ζητούνι...........

ΣΧΟΛΙΑ

Από την Χαλκίδα ο ταξειδιώτης μας λέει πως έφθασε δια θαλάσσης στην Μπουδουνίτσα (Μενδενίτσα). Προφανώς η πρώτη και ζωηρή εντύπωση του κατά την αποβίβασή του στην στεριά ήταν το κάστρο της που το χωροθετεί παρά την θάλασσα. Το μεσαιωνικό όμως κάστρο της Μενδενίτσας, έδρα του ανεξάρτητου κρατιδίου της Μαρκιωνίας της Βοδονίτσας είναι μεσόγειο, απομακρυσμένο από τις ακτές και όχι κοντά σε αυτές. Αποβιβάστηκε στον Μώλο; Ίσως. Δεν τον αναφέρει επειδή το έτος αυτό η σημερινή κωμόπολη δεν είχε ακόμη ιδρυθεί, και η περιοχή ονομαζόταν σκάλα Βοδονίτσας. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί αναφέρει το σημείο της αποβίβασης του ως Μπουδουνίτσα.

Ποιό όμως είναι το παραθαλάσσιο κάστρο που είδε; Στον λόφο νότια του νεκροταφείου Μώλου, κατά την αρχαιότητα βρισκόταν το περίφημο φρούριο της αρχαίας Σκάρφειας. Μήπως την εποχή εκείνη είχε διασωθεί τοιχοδομία ικανή για να τον χαρακτηρίσει πύργο; Καθόλου δεν αποκλείεται, γιατί ηλικιωμένοι Μωλιώτες ονομάζουν το σημείο "Παλιόπυργο". Το πιό πιθανό όμως κατά την γνώμη μου είναι να αναφέρεται στον ψηλόπυργο κοντά στις θερμοπύλες. Έως τότε ήταν το λιμάνι της Λοκρίδας, και η Μενδενίτσα είχε εξέχουσα πολιτική και στρατιωτική σημασία. Εύλογη είναι η υπόθεση πωςο ψηλόπυργος ήταν το λιμάνι και το επίνειό της.

Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από την περιγραφή της εξέξερσης των Μενδενιτσιωτών κατά των Τούρκων το έτος 1668, που μας περιγράφει ο τούρκος πειηγητής Εβλιά Τσελεμπή. Μας πληροφορεί πως τους εξεγερμένους βοήθησε ο Καπετάν Τζώρτζης, ένας Ενετός ναυμάχος. που πιθανώς να σχετίζεται με την οικογένεια των μαρκιώνων της Βοδονίτσας Τζώρτζη. Σίγουρα σχετίζεται με την προσπάθεια των Ενετών να ανακαταλάβουν την Βοδονίτσα. Ο Καπετάν Τζώρτζης λοιπόν, διοικούσε μοίρα καραβιών που διέθεταν μεγάλα κανόνια. Τα μεγάλα κανόνια εξοπλίζουν μεγάλα καράβια, όχι βάρκες. Το αβαθές και αλίμενο της παραλίας του Μώλου καθιστά απαγορευτική νομίζω, την προσάραξη μεγάλων καραβιών. Κάτι που δεν ίσχυε για το λιμάνι του ψηλόπυργου. Έπειτα από την διαδρομή ψηλόπυργος - Μενδενίτσα οι Ενετοί μπορούσαν να αιφνιδιάσουν την τούρκική φρουρά του χωριού. Κάτι που επίσης δεν ισχύει αν έκαναν την διαδρομή Μώλος - Μενδενίτσα, γιατί το κάστρο, είναι βίγλα και παρατηρητήριο και θα γινόταν εύκολα αντιληπτοί.

Το λιμάνι του ψηλόπυργου κοντά στις Θερμοπύλες σε γκραβούρα. Το σημείο ήταν το λιμάνι της Λοκρίδος από την αρχαιότητα. Με ένα σκάφος όπως αυτά της εικόνας φαίνεται πως έκανε την πλεύση Χαλκίδα - Μπουδουνίτσα ο Ενετός.

Το οικόσημο των Μαρκιώνων της Βοδονίτσας Τζώρτζη.