TΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΤΟΥ ΔΑΦΝΟΥΝΤΟΣ.Η Πρώτη παρουσίαση

P

Μαρίας-Φωτεινής Παπακωνσταντίνου

TΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΤΟΥ ΔΑΦΝΟΥΝΤΟΣ. Ο ΔΑΦΝΟΥΣ ΠΗΓΗ Ο Δαφνούς στην αρχαιότητα ήταν πόλη και λιμάνι των Φωκέων και των Λοκρών στα σύνορα Επικνημιδίου και Οπουντίου Λοκρίδος. Βρίσκεται στη θέση «Ισιώματα», κοντά στο ανατολικό άκρο των βορεια-νατολικών κλιτύων του όρους Κνημίς, πάνω από τον όρμο του Αγίου Κωνσταντίνου. Η θέση του σημερινού χωριού θα πρέπει να ταυτίζεται με τον αρχαίο λιμένα, ο οποίος, σύμφωνα με τον Στράβωνα, απέχει 90 στάδια από τον Κύνο και 120 από την Ελάτεια. Το όνομα της πόλης αναφέρεται από τον ίδιο με αφορμή έναν καταστροφικό σεισμό ο οποίος έπληξε την περιοχή. Κατά τον Γ΄ Ιερό Πόλεμο (352 π.Χ.) ο Δαφνούς καταλαμβάνεται από τους Φωκείς, οι οποίοι με αυτό τον τρόπο αποκτούν διέξοδο στον Ευβοϊκό κόλπο και παραμένει στην κατοχή τους μέχρι το 346 π.Χ. Στους ρωμαϊκούς χρόνους, όταν ο Στράβων επισκέφθηκε την περιοχή, ο Δαφνούς ήταν ερειπωμένος και βρισκόταν σε χρήση μόνο το λιμάνι του. Η σημασία της πόλης οφείλεται στη στρατηγική της θέση στο σημείο κατάληξης του ορεινού δρόμου που δίνει διέξοδο στην κοιλάδα του Bοιωτικού Κηφισού προς τον Βόρειο Ευβοϊκό, στη δυνατότητα ελέγχου της παραλιακής και της θαλάσσιας οδού και στα πλεονεκτήματα του λιμανιού της.Tα ερείπια του Δαφνούντος σημειώθηκαν για πρώτη φορά από τον Ross στην εκκλησία Άγιος Κωνσταντίνος, στα ανατολικά του χωριού Βόρλοβο. O Oldfather αναφέρει μια μικρή οχύρωση στο λόφο Αρκαδέρι, στα νοτιοανατολικά του χωριού Άγιος Κωνσταντίνος και σε έναν ακόμη λόφο στη θέση «Ισιώματα». Σήμε-ρα εντοπίζονται σποραδικά λείψανα οχυρωματικού περιβόλου και αραιή κεραμική στον ανωτέρω λόφο. Βάσει αυτών των στοιχείων έγινε η ταύτιση του χώρου. ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ Η ΙΔ΄ ΕΠΚΑ διενήργησε από το 2005 έως το 2007 τις πρώτες σωστικές ανασκαφές στη θέση «Ισιώματα» στο πλαίσιο του έργου «Κατασκευή παράκαμψης Αγίου Κωνσταντίνου, Τμήμα Αυτοκινητόδρομου ΠΑΘΕ από Λογγό Αγίου Κωνσταντίνου έως την έξοδο της σήραγγας Κνημίδος» Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τμήματα του αρχαίου Δαφνούντος και των νεκροταφείων του.Τα οικοδομήματα που ανασκάφτηκαν καθώς και τα ήδη γνωστά από την επιφανειακή έρευνα, εκτείνονται σε συνολικό μήκος 550 μ. Περιλαμβάνουν αγροικία ύστερων κλασικών χρόνων, μια οχυρή θέση (ακρόπολη;) κλασικών – ελληνιστικών χρόνων, οικιστικά κατάλοιπα που κλιμακώνονται από τους υποπρωτογεωμετρικούς μέχρι τους ύστερους κλασικούς χρόνους, χώρο με ίχνη λατρείας από τους υστερογεωμετρικούς μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, νεκροταφεία και το ιερό του Ασκληπιού ΤΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ To Aσκληπιείο του Δαφνούντος είναι ένα οικοδομικό συγκρότημα ορθογώνιας κάτοψης, διαστάσεων 30×15 μ., με προσανατολισμό Α-Δ. ΄Ηταν κατασκευασμένο σε επικλινές από Δ-Α έδαφος, με αποτέλεσμα η δυτική πλευρά του να έχει 4 περίπου μ. υψομετρική διαφορά από την ανατολική. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και διαθέτει πολλά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα ιερό του Ασκληπιού. Την αρχική εντύπωση ότι πρόκειται για ένα ενιαίο κτίσμα διαδέχεται, μετά από προσεκτική παρατήρηση, η διαπίστωση ότι, το συγκρότημα αποτελείται από δύο συνεχόμενα από τα Δ προς τα Α κτίρια, στο εξής κτίριο Α και κτίριο Β. Στα Α του κτιρίου Α και Β του κτιρίου Β βρίσκονταν οι υπαίθριοι λατρευτικοί χώροι και ο βωμός. Η υπαίθρια λατρεία στο χώρο του Ασκληπιείου πιθανολογείται ότι ξεκίνησε από έναν βόθρο, ο οποίος αργότερα επενδύθηκε και κατασκευάστηκε ο βωμός. Τα πρωιμότερα ίχνη της ανάγονται στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις αρχίζουν να θεμελιώνονται πιθανώς μετά τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. (κτίριο Β) και επεκτείνονται, μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., στους ελληνιστικούς χρόνους. Ο χρόνος καταστροφής και εγκατάλειψης του ιερού βρίσκεται σε συμφωνία με το τέλος των περισσότερων παράκτιων λοκρικών πόλεων που καταστράφηκαν από τον Σύλλα το 87/86 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Α΄ μιθριδατικού πολέμου. Τα κινητά ευρήματα και ιδιαίτερα η κεραμική επιβεβαιώνουν τη διαχρονική χρήση του χώρου σε όλο το παραπάνω διάστημα Από τις επιχώσεις του κτιρίου περισυλλέχθηκαν μεταξύ άλλων κάτω τμήμα μαρμάρινης αναθηματικής στήλης με παράσταση ίασης ασθενούς από τον Ασκληπιό, τμήμα μαρμάρινης αναθηματικής στήλης με παράσταση καθήμενης μορφής, πιθανόν Ασκληπιού, που κρατά παιδί και ενεπίγραφα όστρακα με το όνομα του θεού και την λέξη ΗΙΑΡΟΝ, τα οποία συνέβαλαν, σε συνδυασμό με τα λοιπά ευρήματα και στοιχεία στην ταύτιση του κτιρίου με Ασκληπιείο Το κτίριο Β Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου ήταν κατασκευασμένοι από αργολιθοδομή και λειτουργούσαν συγχρόνως ως περίβολος του ιερού. Ο χώρος στη νοτιοανατολική γωνία διέθετε βοτσαλωτό δάπεδο, χτιστό αγωγό και μια κυκλική κατασκευή από αργούς λίθους, επιστρωμένη με υδραυλικό κονίαμα. Βάσει αυτών των στοιχείων, αλλά και άλλων ανασκαφικών ενδείξεων, θα πρέπει να αποτελούσε τον λουτρώνα. Οι δύο συνεχόμενες σε αυτόν προς Δ αίθουσες έβλεπαν προς Β δηλ. προς τους υπαίθριους χώρους και ενδέχεται να αποτελούσαν το άβατο και το εγκοιμητήριον του ιερού. Από τις επιχώσεις τους προήλθαν, μεταξύ άλλων, νομίσματα, λίγα αγγεία (κοτυλίσκη, δίωτο ανοιχτό αγγείο, μεγαρικός σκύφος), θραύσματα ειδωλίων, λίγες αγνύθες και σφονδύλια, μετάλλινα αντικείμενα, θραύσματα λίθινων αντικειμένων και όστρεα.Οι τρεις αυτοί χώροι ήταν ζωτικής σημασίας για την θεραπευτική λατρεία και σχεδόν υπερέβαιναν σε σημασία τον ναό. Σύμφωνα με την κεραμική, η κατασκευή τους ανάγεται στην αρχική φάση της ίδρυσης του ιερού και συνέχισαν να χρησιμοποιούνται σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του. Το κτίριο Α Το κτίριο Α είναι σχεδόν τετράγωνο, διαστάσεων 15×15 μ. περίπου και ταυτίζεται με το καταγώγειον.Στα Δ βρίσκονται τρεις τετράγωνες αίθουσες, τυπικές για τα κοινά γεύματα των προσκυνητών. Στο εσωτερικό τους θα πρέπει να ήταν τοποθετημένα ανάκλιντρα. Ακολουθεί επιμήκης προθάλαμος και δύο τετράγωνες αίθουσες στα ανατολικά αυτού. Στην αρχική φάση της κατασκευής του οικοδομήματος, στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. ή και αργότερα, η είσοδος θα πρέπει να βρισκόταν στα Ανατολικά. Οι εξωτερικοί τοίχοι ήταν πλίνθινοι πάνω σε λίθινη βάση κτισμένη κατά το πολυγωνικό σύστημα και εδράζονται στο στέρεο ασβεστολιθικό έδαφος. Η ανώτερη σωζόμενη επιφάνειά τους καλύπτεται από στρώσεις κεραμίδων και ηφαιστειογενών λαξευτών πλακόσχημων λίθων, πάνω στις οποίες εδράζονταν οι πλίνθινοι τοίχοι της ανωδομής. Στη στάθμη των δαπέδων των δωματίων και του προθαλάμου τους αποκαλύφθηκαν στρώματα καταστροφής από κεραμίδες λακωνικού τύπου και ίχνη πλιθιάς από την στέγη και την ανωδομή του κτιρίου, οι οποίες κατέρρευσαν προφανώς στο εσωτερικό του.Στο μεσαίο δωμάτιο υπάρχει ημικυκλική εστία. Τα κινητά ευρήματα από το κτίριο Α είναι πενιχρά, γεγονός που υποδηλώνει την εγκατάλειψή του πριν την καταστροφή του. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ατρακτόσχημα μυροδοχεία του 2ου αι. π.Χ. λύχνοι β΄ μισού 1ου αι. π.Χ. – 1ου αι. μ.Χ. αλλά και πρωιμότερο υλικό, όπως λύχνοι κλασικών χρόνων. Μεταξύ των οστράκων, τα οποία προέρχονται στο μεγαλύτερο ποσοστό τους από άβαφα αγγεία καθημερινής χρήσης, περιλαμβάνονται μελαμβαφή κλασικών και ελληνιστικών χρόνων καθώς και ερυθροβαφή. Ο ναός Στα Α του κτιρίου Α, σε επαφή με την βορειοανατολική αίθουσα, σε επόμενη από την ίδρυσή του οικοδομική φάση, στους ελληνιστικούς χρόνους, προστέθηκε ένας συνεχόμενος σε αυτό χώρος διαστάσεων 3,00×3,00 μ. Πρόκειται για ναΐσκο εν παραστάσι του Ασκληπιού με σηκό και πρόδομο. Σε αυτό συνηγορεί η θέση του δίπλα και δυτικά του βωμού, η κάτοψή του και τα ευρήματα στο εσωτερικό του. Τοιχάρια σε σχήμα Γ στα Δ πρέπει να αποτελούσαν το βάθρο του αγάλματος του θεού, ίχνη του οποίου δεν σώθηκαν. Το φράξιμο της εισόδου του ναού με τοιχάριο υποδηλώνει ενδεχομένως την προσπάθεια να μην βεβηλωθεί ο χώρος μετά την εγκατάλειψή του ή πριν την επαπειλούμενη καταστροφή του και υπογραμμίζει τη σημασία του. Στο πυκνό στρώμα καταστροφής από κεραμίδες λακωνικού τύπου, από την κατάρρευση της στέγης του κτιρίου βρέθηκαν, μεταξύ άλλων, δύο νομισματικοί θησαυροί με κοπές Φωκέων του 2ου αι. π.Χ. και σύνολο μαρμάρινων αγαλματίων παιδιών συγκεκριμένα βρέθηκαν δύο ακρωτηριασμένα αγαλματίδια γυμνών αγοριών που κρατούν κουνέλια, του γνωστού από άλλα Ασκληπιεία τύπου των ύστερων κλασικών και ελληνιστικών χρόνων και ένα ακέφαλο άγαλμα μικρού κοριτσιού. για την καταστροφή αποτελούν οι νομισματικοί θησαυροί και οι λύχνοι τύπου 37C του Howland. Έξω από τον ναό ήταν τοποθετημένες τέσσερις λίθινες βάσεις αναθημάτων . Εκεί βρέθηκε ένας ακόμη νομισματικός θησαυρός με κοπές των Μακεδόνων βασιλέων, του Δημητρίου Πολιορκητή, Αιτωλών, Σικυώνος, Χαλκίδας, Θεσπιέων, Φωκέων και Λοκρών, που υποδηλώνουν την εμβέλεια του ιερού στις γειτονικές κυρίως αλλά και σε πιο απομεμακρυσμένες περιοχές, καθώς και την χρονική περίοδο της λειτουργίας του. Ο βωμός Τον πυρήνα της λατρείας και κατ’ επέκταση του ιερού, αποτελούσε ο βωμός που βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του συγκροτήματος. Σώζεται το μνημειώδες πώρινο ορθογώνιο βάθρο του κατασκευασμένο κατά το ισόδομο ορθογώνιο σύστημα. Οι λιθόπλινθοι, ορισμένες από τις οποίες φέρουν περιτένεια, ήταν τοποθετημένες σε μια έως τρεις στρώσεις από τα Δ-Α, ανάλογα με την κλίση του εδάφους. Διάσπαρτα σε διάφορα σημεία του ιερού βρέθηκαν θραύσματα των κρατευτών του. Η επιφάνεια των πωρολίθων, όπως και ολόκληρη η περιοχή γύρω από τον βωμό, φέρει έντονα ίχνη καύσης.Στο μέσον του δυτικού τμήματος του βωμού ανοίγεται στο στέρεο έδαφος ένας κυκλικός λάκκος βάθους 1,80 μ. ΄Ισως πρόκειται για το σημείο από το οποίο άρχισε η λατρεία στο χώρο στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. Περιείχε θραύσματα μαρμάρινης ενεπίγραφης στήλης με κατάλογο ονομάτων, θραύσματα κεραμίδων και μια κοτυλίσκη, ενδεικτική για την πρωιμότητα της χρήσης του. Θραύσματα της ίδιας στήλης βρέθηκαν στους δύο από τους τρεις αβαθείς λάκκους μεταξύ του ναού και του βωμού. Οι λάκκοι αυτοί περιείχαν επίσης λίγα όστρακα, χάλκινο νόμισμα και οστά ζώων. Εικόνα 1. α) Πρόταση σχεδιαστικής αποκατάστασης κτιρίου Α β) Ασκληπιείο Δαφνούντος. Γραμμική κάτοψη γ) Κάτοψη του οικοδομικού συγκροτήματος. Αεροφωτογραφία. Εικόνα 2. α) Κτήριο Α (Καταγώγειον). Νοτιοδυτική γωνία, εξωτερική άποψη β) Ασκληπιείο Δαφνούντος. Ο βωμός, η εσχάρα (διακρίνεται τμήμα της κάτω από τον λιθοσωρό) και ο ναΐσκος, άνω αριστερά. Η νοτιοανατολική γωνία του πλαισιώνεται εξωτερικά από λίθινες βάσεις αναθημάτων. Εικόνα 3. α, γ ) Χαρακτηριστικά αγγεία από όλες τις φάσεις της λειτουργίας του ιερού. β) Κτίριο Β, Λουτρόν,άβατον, εγκοιμητήριο, υπαίθριοι χώροι. . Εικόνα 1. α) Πρόταση σχεδιαστικής αποκατάστασης κτιρίου Α β) Ασκληπιείο Δαφνούντος. Γραμμική κάτοψη γ) Κάτοψη του οικοδομικού συγκροτήματος. Αεροφωτογραφία. .   Εικόνα 2. α) Κτήριο Α (Καταγώγειον). Νοτιοδυτική γωνία, εξωτερική άποψη. β) Ασκληπιείο Δαφνούντος. Ο βωμός, η εσχάρα (διακρίνεται τμήμα της κάτω από τον λιθοσωρό) και ο ναΐσκος, άνω αριστερά. Η νοτιοανατολική γωνία του πλαισιώνεται εξωτερικά από λίθινες βάσεις αναθημάτων.    Εικόνα 3. α, γ ) Χαρακτηριστικά αγγεία από όλες τις φάσεις της λειτουργίας του ιερού. β) Κτίριο Β, Λουτρόν,άβατον, εγκοιμητήριο, υπαίθριοι χώροι.

http://www.academia.edu