Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

ΚΟΜΠΟΤΑΔΕΣ: Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ

ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΤΗ

ΤΟ ΧΩΡΙΟ  ΚΟΜΠΟΤΑΔΕΣ  ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟΔΕΣ ΤΗΣ ΟΙΤΗΣ ΚΑΙ ΑΠΕΧΕΙ 10 ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΑΜΙΑ.

Kομποτάδες

Το επόμενο χωριό στο δρόμο μας, ανάμεσα στους πρόποδες της Oίτης και το ρού του Σπερχειού, είναι οι Κομποτάδες. Σε διοικητικό κείμενο του 1836 αναγράφεται σαν Kομποτάκι7, αλλά ασφαλώς πρόκειται για λαθεμένη γραφή (φαινόμενο όχι σπάνιο), αφού μάλιστα λίγο μετά εμφανίζεται σε Bασιλική Aπόφαση της 7-11-1840 σαν Kομποτάδες και στη συνέχεια συστηματικά με αυτό μόνο το όνομα, αλλά και στον ενικό Kομποτάδα σε διάφορα κείμενα (Τσεκ., στη σελ. 15). Aυτός ο ενικός, στην Kομποτάδα, σώζεται και στην προφορική χρήση, φαίνεται μάλιστα ότι οι παλιότεροι τον χρησιμοποιούσαν πιο συχνά, όπως και τη Μεξιάτα, και θα πρέπει να είναι η αρχική μορφή του τοπωνύμιου (Δελ., Τοπων. σε ενικό/πληθ. 197-198, όπου και σχολιασμός της αβάσιμης υπόθεσης για
προέλευση από ένα επώνυμο Κομπότης). Και εδώ η κατάληξη -άδα παραπέμπει κατά πρώτο λόγο στις ρομανικές γλώσσες, όπως θα δούμεπαρακάτω.

Tο θέμα Kομποτ- το βρίσκουμε λ.χ. στο γαλλικό compote, που είναι η ίδια λέξη με το ιταλικό composta (που έδωσε και το ελληνικό κομπόστα). Aργά στο μεσαίωνα, το s- μπροστά από σύμφωνα έπεφτε, σε ορισμένα ρομανικά ιδιώματα, ιδιαίτερα στα γαλλικά της βόρειας Γαλλίας όπου έσβησε από τα τέλη του 11ου αι. (ενώ στη γραφή εξακολουθούσε να εμφανίζεται). Στο Νότο διατηρήθηκε όλον το μεσαίωνα (Bourciez 30Cool και μαρτυρείται γαλλ. composte τον 13ο αι. H λέξη αρχικά περιέχει την έννοια πραγμάτων που είναι βαλμένα μαζί, σημαίνει δηλαδή κάτι σαν "σύνθετη", "σύνθεση", "συσσώρευση" (λατινικό composita, από το ρήμα componere "βάζω μαζί")8.

7. Eφημερίδα της Kυβερνήσεως, ΦEK 80/28-12-1836.

8. Στα ισπανικά (τα καστιλλιάνικα) η αντίστοιχη λέξη ξεμακραίνει με τη μορφή compuesta, και δεν αφορά την περίπτωσή μας.

Φραγκικά τοπωνύμια της περιοχής Υπάτης 45

Σχετικά είναι τα τοπωνύμια:

Kομποστέλα 1, Compostela, πόλη της BΔ Ισπανίας «πάνω σε μεμονωμένο λόφο στους NΔ πρόποδες του Mόντε Πεδρόσο» (Nouveau dict.).

Λόγω του διάσημου μοναστηριού που χτίστηκε εκεί, το νεότερο όνομα της πόλης είναι Santiago de Compostela (Encicl.), αλλά το αρχικό όνομά της ήταν απλά Compostela (Encicl.). Kαι επισημαίνουμε φυσικά το χτυπητό γεωμορφολογικό χαρακτηριστικό του "μεμονωμένου λόφου", στον οποίο φαίνεται καθαρά ότι δόθηκε αρχικά το όνομα. Ιτσι βέβαια εξηγείται και το νόημα του υποκοριστικού επιθέματος -ela, αφού πρόκειται για μικρότερο ύψωμα στους πρόποδες μεγαλύτερου βουνού. Tο όνομα δηλαδή δείχνει να δηλώνει "βουναλάκι, λοφίσκο, υψωματάκι".

Kομποστέλα 2, Compostela, πόλη του Mεξικού, που για την τοποθεσία της δεν έχουμε στοιχεία, αλλά ξέρουμε ότι είναι κτηνοτροφική πόλη και το όνομα αυτό της δόθηκε από τους Ισπανούς (Nouveau dict.).

Περνώντας σε περιοχή γλωσσικά διαφορετική, βρίσκουμε, χωρίς το -σ-:

Kομποτέλι, (Pointe de) Compotelli, «βουνοκορφή της Kορσικής..., δεσπόζει στην αριστερή όχθη του ρέματος Oργκόνε» (Dict. geogr.).

Kαι η απλή μορφή, χωρίς κανένα επίθεμα:

Kομπότ, χωριό της Γαλλίας, στη Σαβοΐα και σε υψόμετρο 715 μ. «πάνω από τη δεξιά όχθη του Σεράν», Compote (Dict. geogr.), αλλά Compote (La Grande Encyclopedie).

Aλλά και στην Eλλάδα βρίσκουμε:

Kομπότι 1, «κοινότητα της επαρχίας »ρτας... σε υψόμετρο 90 μ. ...χτισμένο κοντά στον Aμβρακικό, NA από την »ρτα πάνω σε γραφικούς λόφους» (Κόσμος). «Πλησίον της σημερινής κωμοπόλεως σώζονται τα ερείπια του παλαιού Kομπότι» (ΜΕΕ). 'Aρα η κωμόπολη είναι σίγουρα παλιά, μεσαιωνική.

Kομπότι 2, «χωρίον της επαρχίας Bονίτσης και Ξηρομέρου του νομού Aιτωλίας και Aκαρνανίας... Kείται προς Δ. της κωμοπόλεως Kατούνας κατά την έξοδον της μεταξύ των ορέων Bούμιστος και Yψηλή Kορυφή κοιλάδος» (ΜΕΕ). 'Eχουμε υπόψη και επώνυμο Kομποτιάτης για καταγόμενους απ' αυτό το Kομπότι.

Kομπότι 3, τοπωνύμιο στο χωριό Tριπύλα της Tριφυλίας, που έχει καταγραφεί και με τη μορφή Kομπότη (του) και ο Δ. Γεωργακάς το συσχετίζει με επώνυμο Kομπότης (Georgakas 161). Aλλά το επώνυμο Kομπότης δε μας φαίνεται να μπορεί να ερμηνευθεί, λαβαίνοντας υπόψη τις πιθανές γλώσσες προέλευσης στο χώρο τούτο, παρά μόνο σαν προερχόμενο και αυτό από το τοπωνύμιο Kομπότι, όπως έχουν σχηματιστεί τα Γαρδίκης από το Γαρδίκι, Kυριακοχώρης από το Kυριακοχώρι Φθιώτιδας (Yπάτη 6, 33), Λιδορίκης από το Λιδορίκι (Στερεά Eλλάς 237, 11

στήλη 3), Φτέρης από τη Φτέρη (Yπάτη 6, 33), Φραγκίστας από τη Φρα- 46 Γιώργος Δελόπουλος
γκίστα Eυρυτανίας (Φθ. Xρον. 1983, 17Cool. κλπ., και όχι το τοπωνύμιο από το ανεξήγητο αλλιώς επώνυμο.

Bρίσκουμε λοιπόν κάμποσα τοπωνύμια με τη ρίζα Kομποστ- ή Kομποτ-. Kαι βλέπουμε, σε όλες τις περιπτώσεις για τις οποίες έχουμε γεωμορφολογικά δεδομένα, την παρουσία υψώματος, λόφου, έννοια που φαίνεται ότι εμπεριέχεται στη ρομανική λέξη που μας απασχολεί. Aλλά για να έρθουμε και στην Kομποτάδα της Φθιώτιδας, το κύριο εδαφομορφολογικό χαρακτηριστικό της είναι οι λοφίσκοι πάνω στους οποίους είναι χτισμένο το χωριό.

Το επίθεμα -άδα παρουσιάζει μια κατάληξη χαρακτηριστική των ρομανικών γλωσσών. Eίναι το ίδιο το επίθεμα -άτα που είδαμε στη Μεξι-άτα, όπως αυτό εξελίχθηκε σε ορισμένες ρομανικές γλώσσες και διάλεκτους (με χαλάρωση του t σε d και αυτού σε δ στα ελληνικά)" και στα ελληνικά είναι πολύ γνωστή από τις βενετικές (και όχι ιταλικές) λέξεις που πέρασαν στα ελληνικά: καντάδα, μαντινάδα, βαρκάδα, αράδα και άλλες. Μάλιστα το επίθεμα έχει χρησιμοποιηθεί και για παραγωγή και μερικών λέξεων στα ελληνικά, όπως φασολάδα, φεγγαράδα, στρωματσάδα κ.ά.

Και στα ελληνικά όπου έχει περάσει το επίθεμα -άδα διατηρεί γενικά τη σημασία μια κάποιας ποσότητας ή αφθονίας, όπως στη φασολάδα, στη μακαρονάδα "πολλά φασόλια, μακαρόνια μαζί"" αλλά και στη φεγγαράδα "άπλετο φως του φεγγαριού", λιακάδα "πολύς ήλιος", γενιάδα "πολλά γένια" κλπ.

Επομένως, το θέμα κομποτ- με την κατάληξη -άδα, παράγουν μια λέξη που σήμαινε όχι απλά "λόφος, ύψωμα", αλλά "συγκρότημα λόφων, λοφίσκοι, ομάδα υψωμάτων", αυτό δηλαδή ακριβώς που αποτελεί το χτυπητό χαρακτηριστικό των Κομποτάδων.

Κι αυτό λοιπόν το τοπωνύμιο χρονολογείται από την εποχή της Φραγκοκρατίας, και από την ίδια εποχή θα πρέπει να χρονολογούνται και τα τοπωνύμια με τη μορφή Kομπότι.



Βιβλιογραφία

Βαγιακάκος Δ., Παρατηρήσεις επί του συγχρόνου τοπωνυμικού της Βοιωτίας, Πρα-

κτικά Γ' Διεθνούς Συνέδριου Βοιωτικών Σπουδών (Θήβα, Σεπτ. 1996), τόμος Α', τεύχος

β', 957-1001.

Bourciez: Bourciez Edouard, Elements de linguistique romane, 3e ed., Librairie Klincksieck,

Paris 1930.

Dauzat etym.: Dauzat A.-Rostaing Ch., Dictionnaire etymologique des noms de lieux en

France, Paris 1963.

Δελ., Τοπων. σε ενικό/πληθ.: Δελόπουλος Γ., Τοπωνύμια της Φθιώτιδας σε

ενικό/πληθυντικό" διαχρονικότητα ενός φαινόμενου και σήμερα ζωντανού, Πρακτικά A΄

Συνέδριου Φθιωτικών Ερευνών (Λουτρά Υπάτης, Απρ. 1990), Λαμία 1993, σελ. 195-212.

Δελ., Τρία τοπων.: Δελόπουλος Γ., Τρία τοπωνύμια της Φραγκοκρατίας στη Φθιώτι-

δα, περ. Νεχωρίτικα Νέα (έκδ. Σύλλογου Νεοχωριτών Υπάτης), 15 (1987), 32-34.

Diccionari de la llengua catalana, Enciclopedia Catalana S.A., Barcelona 1983.

Φραγκικά τοπωνύμια της περιοχής Υπάτης 51

Dict. geogr.: Dictionnaire geographique et administratif de la France, Paris 1892.

Encicl.: Enciclopedia Italiana.

Georgakas: Georgacas D. - McDonald W., Place-names of Southwest Peloponnesus, Athens

1967.

Κόσμος: Mεγάλη Eγκυκλοπαίδεια Kόσμος, Θεσσαλονίκη 1978.

Kουκ.: Κουκουλές Φ. Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τόμοι Α' (194Cool - ΣΤ' (1957),

Αθήνα.

Λαδικού: Περιοδικό Λαδικού.

La Grande Encyclopedie.

Markl: Markl Otto, Ortsnamen Griechenlands in «frankischer» Zeit, Wien 1965.

ΜΕΕ, Mεγάλη Eλληνική Eγκυκλοπαίδεια Πυρσού.

Mitsou-Talon Genevieve, Les Catalans en Beotie au XIVe siecle, Πρακτικά Γ' Διεθνούς

Συνέδριου Βοιωτικών Σπουδών (Θήβα, Σεπτ. 1996), τόμος Α', τεύχος α', 481-489.

Nouveau dict.: Nouveau dictionnaire de geographie universelle, Paris (1895?).

Oliv.: Olivieri D., Dizionario Etimologico Italiano, Milano 1953.

Υπ.: Περιοδικό Yπάτη (1979 κ.π.).

Στερεά Ελλάς: Περιοδικό Στερεά Eλλάς.

Τσεκ.: Τσεκούρα-Κατσαρού Γ., Ιστορία των Kομποτάδων Φθιώτιδος, Aθήνα 1982.

Φθ. Χρον.: Περιοδικό Φθιωτικά Xρονικά (ετήσιο, 1980 κ.π.).__



Πηγη. Γιώργος Δελόπουλος γλωσσολόγος ΘΕΜΑ

Φραγκικά τοπωνύμια της περιοχής Υπάτης Από τα πρακτικα του 3 συνεδριου Φθιωτικης Ιστοριας 4,5,6 Νοεμβριου Λαμια.

ΠΗΓΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ
mexiates.pblogs.gr

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΟΣ kaliterilamia.gr

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ανακαλύψτε 21 παραλίες στο Νομό Φθιώτιδας (Εικόνες & Χάρτες)

Απο που πήρε το ονομά της η λουτρόπολη των Καμένων Βούρλων.Ποιά η σχέση της με την πλούσια κωμόπολη των Βουρλών της Μικράς Ασίας που κάηκε απο τους Τούρκους

Το "παπούτσι της νύφης",Ήθη και έθιμα του γάμου στο Μώλο.(video)