Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΣΛΑΒΙΚΟΥ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟΥ ΖΗΤΟΥΝΙ



Ζητούνι μου και Λιβαδειά, Μώλο και Μεντενίτσα
Μην πέρασε κανας πασάς, κανας Μέγα - Βεζύρης;
Ρεγγίνι πέρα πέρασε και κατά τη Φοντάνα.
Το Τουρκοχώρι καρτερεί, η Βελίτσα περιμένει
Κι η δόλια η Αράχωβα στα μαύρα είναι ντυμένη.
Γιε, γιε, γιε, κλάψε με Καριοφίλ - μπέη....

Περισωθέν απόσπασμα από δημοτική στιχουργία, χαρμόσυνο άγγελμα για την νίκη των Ελλήνων στα Βασιλικά.

Τρία πουλάκια κάθοταν στου Διάκου το ταμπούρι
Το 'να τηράει την Λιβαδειά και τ' άλλο το Ζητούνι,
Το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει
Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα.
…............................

Δημοτικό για την εθελοθυσία του Αθ. Διάκου στην Αλαμάνα.

Ζητούνι ονομαζόταν η Λαμία για σχεδόν μια χιλιετία. Πιο συγκεκριμένα Επίσκοπος Ζητουνίου μνημονεύεται για πρώτη φορά στην όγδοη Οικουμενική Σύνοδο της Ανατολικής Εκκλησίας, που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινόπουλη, το έτος 869. "Γεώργιος Επίσκοπος Ζητουνίου" αναγράφεται στα πρακτικά της συνεδρίας. Το όνομα αυτό (Ζητούνι) φέρει η πόλη ακόμη και τα πρώτα χρόνια ελεύθερου βίου της Ελλάδος. Το έτος 1833, αμέσως μετά την απελευθέρωση, το Ζητούνι ορίζεται πρωτεύουσα της επαρχίας Φθιώτιδος, που περιελάβανε τις επαρχίες Ζητουνίου και Πατρατζικίου (Υπάτης). Το αρχαίο όνομα της πόλης έχει ξεχαστεί. Μετά από ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας στο κάστρο ανευρίσκεται επιγραφή με το όνομα της αρχαίας μητρόπολης των Μαλιέων, της Λαμίας. Έτσι το έτος 1835 το δημοτικό συμβούλιο του Ζητουνίου διατάσσεται με βασιλικό διάταγμα να προχωρήσει στην μετονομασία της πόλεως σε Λαμία. Το σεβαστό όνομα ξανακούγεται μετά από αιώνες λήθης.

Ποια όμως είναι η προέλευση και η ερμηνεία του τοπωνύμιου Ζητούνι; Κατ' αρχάς όλοι οι ενδιατρίψαντες στο θέμα συμφωνούν πως είναι σλαβικής προελεύσεως. Η περιοχή άλλως τε βρίθει σλαβικών τοπωνυμίων. Ένα από αυτά είναι και το όνομα του χωριού μας. Μεντενίτσα και Βοδονίτσα, αμφότερα, υπάρχουν αρχήθεν και ακολουθούν παράλληλους βίους.
Ο σπουδαίος Φθιώτις ιστορικός Ιωάννης Βορτσέλας στην απόπειρά του να δώσει απάντηση στο ερώτημα αυτό, παραθέτει την άποψη του Σχλουμβερζέ σύμφωνα με την οποία …..."Ζητούνιον, Ζιτούνιον, όχι παρά το Τουρκικόν Ζεϊτούν (ελαία) Ζεϊτούνιον, αλλά (σιτώνιον) = σιτάνιον ως σιτοβόλος χώρα"…..
Εσφαλμένη θεωρεί την παραγωγή αυτή ο Βορτσέλας και προτείνει ως ορθότερη την γνώμη του καθηγητού Παύλου Καρολίδη, που συσχετίζει το Ζητούνι με το Αρκαδικό Ζάτουνα που σημαίνει την πέραν του ποταμού (Zadun) κειμένη πόλη. Ο ποταμός εδώ είναι βέβαια ο Σπερχειός. Ενισχυτικό αυτής της εκδοχής -πάντα κατά τον Βορτσέλα- είναι το οδοιπορικό του Εβραίου περιηγητή Βενιαμίν εκ Τουδέλας που αναφέρει την Λαμία ως Σινοπόταμον. (Zeitun sur la riviere) δηλονότι Ζητούνιον παρά τον ποταμόν.
Κατά την γνώμη μου κλειδί για την σωστή ερμηνεία του τοπωνυμίου Ζιτούνι είναι ο συσχετισμός με τα επίσης σλαβικά τοπωνύμια Solun και Soluna που χρησιμοποιούν για την Θεσσαλονίκη Σκοπιανοί και Σέρβοι αντίστοιχα. Να τονισθεί κατ΄ αρχάς πως η Μακεδονική πρωτεύουσα δεν έφερε ποτέ έτερο όνομα πλην του όνοματος της ετεροθαλούς αδερφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Γνωρίζουμε από τον Στράβωνα πως ο Κάσσανδρος νυμφεύτηκε την πριγκίπισσα Θεσσαλονίκη και μέσα στα πλαίσια της προσπαθείας του να σφετεριστεί τον Θρόνο συνένωσε τα 26 πολίσματα που προκατείχαν τον χώρο της σημερινής πόλεως και τους έδωσε το όνομα της συζύγου του. Θεσαλονίκη. Ετυμολογικά δε σημαίνει την επί των Θεσσαλών Νίκη. Βάφτισε έτσι την νεογέννητη θυγατέρα του ο Φίλιππος Β΄ μετά την νίκη του επί των θεσσαλών το έτος 353 π.χ. Μπορούμε να υποθέσουμε πως εμπνεύστηκε την ονοματοθεσία από το όνομα της συζύγου του, Νικησίπολης, που βέβαια σημαίνει Νίκησε η πόλη.

Σύμφωνα με τον Φαίδωνα Μαλιγκούδη το όνομα - τοπωνύμιο Solun αποτελεί παράγωγο που σχηματίσθηκε από το προσηγορικό sold = "αλάτι" μέσω του επιθέματος -un. Από το σημασιολογικό περιεχόμενο του ονόματος, εύλογο είναι το συμπέρασμα πως οι Σλάβοι εξωτερίκευαν έτσι το δέος που ένοιωθαν για την "πόλη του αλατιού" Ερμηνεία που ενισχύεται από τις ιστορικές μαρτυρίες του 7ου αιώνα για την ύπαρξη μεγάλων αλυκών στην Μακεδονική πρωτεύουσα.Ας μην ξεχνάμε πως τότε η Θεσσαλονίκη ήταν η δεύτερη πιο σημαντική πόλη των βυζαντινών μετά την Κωνσταντινούπολη
Και καταλήγοντας ο κύριος Μαλιγκούδης αναφέρεται στην ύπαρξη ενός δεύτερου ταυτόσημου τεκμηρίου στον Ελληνικό χώρο που ενδιαφέρει εμάς τους Φθιώτες. …..¨η σλαβική ονομασία της Λαμίας, της πόλης που δεσπόζει στον σιτοβολώνα της Α. Στερεάς, είναι Zitun (=Ζητούνι) Τοπωνύμιο που, μορφολογικά, έχει την ίδια προέλευση, μια και σχηματίστηκε με το ίδιο ακριβώς επίθημα (-un) από το σλαβικό προσηγορικό zito = "σιτάρι". Το σημειωτικό ζεύγος "ψωμί - αλάτι" που αντανακλάται από τα δύο σλαβικά τοπωνύμια έχει αρχέγονες ρίζες στη σλαβική παράδοση και επιβιώνει ως τις μέρες μας ως τελετουργικός συμβολισμός κατά την υποδοχή των ξένων, αλλά και κώδικας τιμής που πρέπει να τηρείται απαρέγκλιτα....

Πόλη του Σίτου λοιπόν το Ζιτούνι, και όχι η πέραν του ποταμού κειμένη πόλη. Για μας η ερμηνεία του κυρίου Μαλιγκούδη κλειδώνει οριστικά το θέμα. Ήταν ορθή επομένως η ερμηνεία του Σχλουμβερζέ και του Βορτσέλα λαθεμένη. Όμως ο Ιωάννης Βορτσέλας παρά το λάθος του στο θέμα αυτό ήταν ένας ακούραστος ερευνητής που "ξεσκόνισε" στην κυριολεξία όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες. Είναι σίγουρα ο Παπαρηγόπουλος της Φθιώτιδας. Ακροθιγώς θα αναρωτηθώ με ποιες διεργασίες επήλυδες επιβάλλουν το δικό τους τοπωνύμιο, και με τα χρόνια ξεχνιέται το Ελληνικό; Επισημαίνεται πως η Λαμία δεν ερήμωσε ποτέ. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι κατ' ακολουθίαν να υποθέσουμε πως την Μενδενίτσα βρήκαν οπωσδήποτε έρημη οι σλάβοι έποικοι. Ποτέ επομένως δεν προέκυψε δυναμική ανάγκη νέας ονοματοθεσίας σε ένα χωριό που φυσικά είχε το δικό του.


ΠΗΓΕΣ: Ιωάννη Βορτσέλα., Φθιώτις.
Φαίδων Μαλιγκούδης., Ελληνισμός και Σλαβικός Κόσμος.

Konstantinos Alexiou 
ερευνητής στην εταιρεία ΥΠΠΟ
fb: ΒΟΔΟΝΙΤΣΑ  Σπουδή στην ιστορία και την λαογραφία της Μενδενίτσας.

Το Ζητούνι (Λαμία) τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου
.
Zetoon, the antient Lamia
Χαρακτικό του Skene James. Μνημεία και τοπία της Ελλάδος 1838 - 1845
 
 GOLF MALIAGOE OF DE ZEITOUN
Παλαιό χαρακτικό που ονομάζει τον Μαλιακό, κόλπο του Ζητουνίου






Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ανακαλύψτε 21 παραλίες στο Νομό Φθιώτιδας (Εικόνες & Χάρτες)

Απο που πήρε το ονομά της η λουτρόπολη των Καμένων Βούρλων.Ποιά η σχέση της με την πλούσια κωμόπολη των Βουρλών της Μικράς Ασίας που κάηκε απο τους Τούρκους

Το "παπούτσι της νύφης",Ήθη και έθιμα του γάμου στο Μώλο.(video)