Αρχαία Λοκρίδα και Λοκροί – Μια Ιστορική Αναδρομή
Η Λοκρίδα (Λοκρίς) είναι
περιοχή της Στερεάς Ελλάδας η οποία στην αρχαιότητα χωριζόταν σε δύο
περιοχές. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, στα δυτικά ήταν η Οζολία ή Εσπερία
Λοκρίδα, που εκτεινόταν στους σημερινούς νομούς Φωκίδας και
Αιτωλοακαρνανίας κατά μήκος του Κορινθιακού κόλπου. Στα ανατολικά
βρισκόταν η Οπουντία Λοκρίδα, στη σημερινή περιοχή της επαρχίας Λοκρίδας
του νομού Φθιώτιδας, απέναντι από την Εύβοια. Γεωγραφικά οι δύο
λοκρικές επικράτειες χωρίζονταν από τη Φωκίδα και τη Δωρίδα.
Κάτοικοί της Λοκρίδας ήταν οι Λοκροί, αρχαίο ελληνικό φύλο. Η ονομασία προήλθε από τον Λοκρό που θεωρείται ο γενάρχης της Λοκρικής φυλής, και ήταν γιος του Φύσκου (Ηροδ. 2, 947), ή του Αμφικτίονος (Σχολ. Πινδ. 09, 96 C). Μερικά από τα ονόματα των πόλεων των Λοκρών, προέρχονται από μυθολογικά πρόσωπα που είχαν σχέση με τον Λοκρό (Οπούς, Κύνος, Φύσκος).
Οι δυτικοί Λοκροί ανήκαν στην ίδια εθνική και πολιτισμική ομάδα με τους ανατολικούς Λοκρούς. Σύμφωνα με τις ανασκαφικές μαρτυρίες, ο εποικισμός της Λοκρίδας, άρχισε την Πρωτοελλαδική Εποχή, κορυφώθηκε στους κλασικούς χρόνους, ενώ υποχώρησε σταδιακά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Επιφανής ήρωας των Λοκρών τους υπήρξε ο Αίας ο Λοκρός, που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο ως επικεφαλής των Λοκρών.
Οι Λοκροί μιλούσαν την λοκρική διάλεκτο, μια δωρική-βορειοδυτική διάλεκτο, σε αντίθεση με τα γύρω φύλα της κεντρικής Ελλάδας, όπως οι Βοιωτοί και οι Θεσσαλοί οι οποίοι μιλούσαν την αιολική διάλεκτο.
Οζολία Λοκρίδα
Η Οζολία Λοκρίδα βρισκόταν δυτικά των Δελφών και χωριζόταν από την Οπουντία Λοκρίδα με την Δωρίδα και το όρος Παρνασσός, όπου υπήρχαν οι Φωκείς. Δυτικά εκτεινόταν μέχρι το ακρωτήριο του Αντιρρίου και ανατολικά μέχρι τον κόλπο της Κίρρας. Βόρεια συνόρευε με την Δωρίδα, ανατολικά με την Φωκίδα και δυτικά με την Αιτωλία. Ήταν ορεινή περιοχή, με τα βουνά Παρνασσό, Κόραξ (Βαρδούσια), Ασέληνον όρος (Γκιώνα) και τον ποταμό Ύλαιθο (Μόρνος).
Οι κάτοικοι της λέγονταν Οζολοί Λοκροί, ή Οζόλες, αλλά συχνά αναφέρονται και ως Εσπέριοι (Δυτικοί). Η ονομασία φαίνεται ότι προήλθε από την ανάγκη να γίνει διάκριση (Στράβων, C-425) σε σχέση με τους ονομαζόμενους Οπουντίους και Επικνημίδιους Λοκρούς, που κατοικούσαν στα ανατολικά παράλια της Βοιωτίας.
Όσον αφορά την προέλευση της επωνυμίας «Οζολοί», ο Παυσανίας παραθέτει τρεις εκδοχές (Παυσ. Φωκ.-38), εκ των οποίων οι δύο πρώτες έχουν μάλλον μυθολογική προέλευση, ενώ η τελευταία φαίνεται περισσότερο πειστική, καθώς το όνομα προέρχεται από το ρήμα όζω = μυρίζω άσχημα, καθώς οι πρώτοι κάτοικοι αγνοούσαν την υφαντική και φορούσαν ακατέργαστα δέρματα ζώων με έντονη δυσάρεστη μυρωδιά.
Πόλεις
Η περιοχή των Οζολών Λοκρών ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος τραχιά, δύσβατη και φτωχή, γι’ αυτό και οι πόλεις τους ήταν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, μικρές κώμες και φτωχά πολίσματα. Πρωτεύουσά της ήταν η Άμφισσα που καταστράφηκε το 338 π.Χ. από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, οι πόλεις και οι κώμες των Οζολών Λοκρών με τις αντίστοιχες θέσεις τους (επιβεβαιωμένες, πιθανονογούμενες ή άγνωστες), είναι οι εξής:
Οι πιο σημαντικές πόλεις ήταν η Ναύπακτος (σημερινή πόλη), η Μυωνία (σημερινή Αγία Ευθυμία), η Οιάνθεια (άγνωστη θέση, ίσως στην Παραλία Τολοφώνος ή Ερατεινή ή κάστρο Γλυφάδας) και ο Φύσκος (σημερινό Μαλανδρίνο), που διετέλεσε έδρα του κοινού των Εσπερίων Λοκρών. Άλλες πόλεις ήταν: Χάλειον (σημερινό Γαλαξείδι), Τολοφώνα (οι σημερινοί Αγ. Πάντες-Βίδαβη), Φαιστός ή Φαιστίνος (Πάνορμος-Κίσσελη), Ευπάλιο (πιθανά το σημερινό Ευπάλιο), Τριταία (πιθανά η περιοχή Πεντεορίων), Υπνία (πιθανά η σημερινή Τριταία), Αντίκυρα (άγνωστη θέση, ίσως το κάστρο της Γλύφας), Ερυθραί (πιθανόν κοντά στο Μοναστηράκι, στην περιοχή του ακρωτηρίου «Κόκκινο»), Οινεών (πιθανόν κοντά στο χωριό Κλήμα), (άγνωστη θέση), Μεσσάπια (άγνωστη θέση, εικάζεται ότι συμπίπτει με το Φύσκο), Άξια, Άλπα ή Αλόπη (άγνωστη θέση), Απολλωνία, Μακυνία (πιθανότατα στη σημερινή Μακύνεια), Μολύκρειο (πιθανόν Ελληνικό Βελβίνας κοντά στο Αντίρριο), Βούττος (πιθανόν κοντά στο χωριό Σκάλα της Ναυπάκτου), Πόλη (άγνωστη θέση), Ησσία ή Ησσός (άγνωστη θέση), Αξία (άγνωστη θέση), Απολλωνία (ίσως κοντά στον Κάμπο).
Οι πόλεις Ποτειδάνια (σημερινό χωριό Κάμπος), Τείχιο (ίσως στο σημερινό ομώνυμο χωριό) και Κροκύλειο (ίσως στο σημερινό χωριό Φιλοθέη), την εποχή του πελοποννησιακού πολέμου ήταν Αιτωλικές, αλλά επειδή βρίσκονταν πολύ κοντά στα σύνορα Αιτωλίας - Δυτικής Λοκρίδας, ίσως παλαιότερα να υπήρξαν Λοκρικές. Επίσης και οι πόλεις Μακυνία, Μολύκρειο και Ναύπακτος, στα δυτικά, για μεγάλα χρονικά διαστήματα υπήρξαν Αιτωλικές.
Η Ναύπακτος ήταν το κυριότερο λιμάνι, όπου οι Οζολοί Λοκροί έφτιαχναν τα πλοία τους. Η πόλη Ερυθραί κατά τον Τίτο Λίβιο ήταν επίνειο του αρχαίου Ευπαλίου. Η πόλη φέρεται να καταποντίστηκε αργότερα στη θάλασσα εξαιτίας δυνατού σεισμού.
Στη Δυτική Λοκρίδα σώζονται σήμερα τείχη ακροπόλεων και οχυρώσεων στις εξής θέσεις από τα δυτικά προς τα ανατολικά: Ευπάλιο, Γλύφα, Παραλία Τλοφώνας, Μαλανδρίνο, Άγιοι Πάντες (Βίδαβη), Πεντεόρια, Γαλαξείδι, Αγία Ευθυμία, Άμφισσα.
Οπουντία Λοκρίδα
Η Οπουντία Λοκρίδα βρισκόταν βόρεια της Φωκίδας και βορειοδυτικά της Βοιωτίας, κατά μήκος του βόρειου Ευβοϊκού κόλπου, από τις Θερμοπύλες κοντά στον Μαλιακό κόλπο μέχρι την πόλη Αλαί (σημερινός Θεολόγος) που αποτελούσε το σύνορο με την Βοιωτία. Η περιοχή αυτή, αντιστοιχεί περίπου με τη σημερινή περιοχή της επαρχίας Λοκρίδας του Νομού Φθιώτιδας.
Πρωτεύουσά της ήταν ο Οπούς (πιθανόν η σημερινή Αταλάντη, άλλοι θεωρούν την σημερινή Τραγάνα), που ήκμασε κατά τον 5ο αι. π.Χ. Από αυτήν οι κάτοικοι ολόκληρης της Ανατολικής Λοκρίδας ονομάζονταν Οπούντιοι Λοκροί, ή Εώες (Ανατολικοί) Λοκροί. Κατά τον Όμηρο, από τον Οπούντα ήταν ο Πάτροκλος. Στο δυτικό μέρος, προς τον Μαλιακό κόλπο, υπήρχε το όρος Κνημίς, όπου οι κάτοικοι ονομάζονταν Επικνημίδιοι Λοκροί, αλλά γενικά δεν διακρίνονταν από τους Οπουντίους. Κυριότερη πόλη της περιοχής ήταν το Θρόνιο, που κατά τον Στράβωνα ήταν κοντά στον Βοάγριο ποταμό, ο οποίος πήγαζε από το όρος Κνημίς και κατέληγε στον Ευβοϊκό. Οι Επικνημίδιοι υποδιαιρούνταν στους Επικνημίδιους (ορεινούς) και Υποκνημίδιους (πεδινούς) Λοκρούς.
Πόλεις
Εκτός από τον Οπούντα και το Θρόνιο, οι σημαντικότερες πόλεις ήταν η Νίκαια (στις εκβολές του Σπερχειού), η Σκάρφεια (σημερινή Σκάρφεια) και ο Κύνος (σημερινές Λιβανάτες). Ο Κύνος ήταν επίνειο του Οπούντα, στον ομώνυμο κόλπο. Σύμφωνα με τον μύθο, εκεί έζησε ο Δευκαλίων και υπάρχει ο τάφος της γυναίκας του Πύρρας. Μεταξύ της Σκάρφειας και του Θρονίου ήταν οι εκβολές του ποταμού Βοάγριου ή Μάνη που πήγαζε από το όρος Κνημίς και και κατέληγε στον Ευβοϊκό.
Κοντά στον Μαλιακό κόλπο ήταν η Αλωπή, συνώνυμη με αυτή της Οζολίας Λοκρίδας (κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο) και η Δαφνούς που αργότερα κατεδαφίστηκε (πιθανόν ο σημερινός Άγιος Κωνσταντίνος). Βορειότερα, προς το όρος Οίτη, ήταν οι πόλεις Νίκαια και η πόλη Ηράκλεια των Μαλιαίων.
Άλλες πόλεις ήταν η Λάρυμνα (η ομώνυμη πόλη), η Τάρφη (κοντά στην Νίκαια), η Νάρυξ ή Νάρυκη, πατρίδα του Αίαντα του Λοκρού (πιθανόν ο σημερινός Προσκυνάς), η Κορσεία (πιθανόν κοντά στην Μαλεσίνα), η Κνημίς (κοντά στο σημερινό Ασπρονέρι), οι Αλπηνοί ή Αλπηνός (κοντά στις Θερμοπύλες, πιθανόν η Ανθήλη), οι Αβαί (πιθανόν ο σημερινός Έξαρχος), η Κάλιαρος, η Βήσσα (άγνωστη θέση), οι Αιγειαί ή Αίγεια (άγνωστη θέση), οι Φάρυγαι (δυτικά του της Νίκαιας, πιθανόν η σημερινή Μενδενίτσα), η Βουμελιταία και η Κυρτώνη (πιθανόν η σημερινή Κυρτώνη).
Διοικητικά, οι Οπούντιοι Λοκροί ήταν ενωμένοι σε κοινό με πρωτεύουσα τον Οπούντα, αλλά με την κάθε πόλη να είναι ανεξάρτητη. Εξίσου χαλαροί σύνδεσμοι υπήρχαν και στην Οζολία Λοκρίδα, όπου κάθε πόλη ήταν ανεξάρτητη, αλλά οι πόλεις είχαν μία χαλαρή κεντρική ένωση (κοινό) από τον 4ο π.Χ. αιώνα, με κέντρο την πόλη Φύσκος. Το πολίτευμα που κυρίως επικρατούσε ήταν η ολιγαρχία ή η αριστοκρατία.
Προέλευση
Πριν από την 2η χιλιετία π.Χ. (όψιμη χάλκινη εποχή), η περιοχή της Δυτικής Λοκρίδας κατοικείτο από τους Ύαντες, οι οποίοι ήταν ένα από τα προελληνικά φύλα της οικογένειας των Πελασγών (βλ. Iστορία Ελληνικού Έθνους, Ακαδημίας Αθηνών, τόμος Α΄ σελ. 358). Γύρω στο 1900 π.Χ. έγινε μεγάλη μετακίνηση από τα βόρεια και βορειοδυτικά, δηλαδή από την σημερινή Ήπειρο και Θεσσαλία προς την Στερεά Ελλάδα. Ένα από τα φύλα αυτά, κινήθηκε νότια και ακολουθώντας την οροσειρά της Πίνδου, ένα μέρος πέρασε τις Θερμοπύλες και εγκαταστάθηκε στα ανατολικά παράλια της Στερεάς, απέναντι από την Εύβοια, και ένα άλλο εγκαταστάθηκε στα νότια παράλια του Κορινθιακού. Εκεί, αναμείχθηκε με τους παλαιούς κατοίκους. Έτσι, στα ανατολικά προέκυψαν οι Λέλεγες, ενώ στα παράλια του Κορινθιακού οι Ύαντες. To όνομα Λοκροί οι κάτοικοι το πήραν αργότερα, από τον βασιλιά Λοκρό (Στράβων Γεωγραφία 4 κεφ. VII,2), αφού είχαν ήδη εγκατασταθεί στις παραπάνω περιοχές και αφού αφομοιώθηκαν με τους παλαιούς κατοίκους.
Κατά μια άλλη εκδοχή, οι Λοκροί ίσως να ήταν από τα πρώτα δωρικά - βορειοδυτικά φύλα που έφτασαν στη νότια Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα (64 π.Χ - 24 μ.Χ) οι Λοκροί είναι Έλληνες (Στρ. C-427) και ο Λοκρός ήταν ηγέτης των Λελέγων (Στρ.C-451). Αναφέρει επίσης ότι ο Αριστοτέλης αποκαλεί τους Λοκρούς Λέλεγες (Στρ. C-460). Τέλος θεωρεί ότι οι Εσπέριοι Λοκροί πρέπει να κατοικούσαν στην Ναύπακτο πριν από την κάθοδο των Δωριέων, περίπου το 1125 π.Χ., και ότι το όνομα της πόλης οφείλεται στο ότι εκεί κατασκεύασαν τα πλοία τους οι Ηρακλειδείς (Δωριείς), ή οι Λοκροί πριν από αυτούς (Στράβων C-247).
Ιστορική Διαδρομή
Η πρώτη ιστορική αναφορά για τους Λοκρούς γίνεται από τον Όμηρο ο οποίος αναφέρει ότι έλαβαν μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο (περίπου το 1170 π.Χ.) με 40 μαύρα πλοία [1] και με αρχηγό τον Αίαντα, το μικρότερο γιο του Οιλέα. Ο ίδιος αναφέρει ότι στον πόλεμο πήραν μέρος οι Λοκροί που ζούσαν απέναντι από την Έβοια, δηλαδή οι Οπούντιοι. Αυτό όμως δεν αποκλείει την συμμετοχή και των Δυτικών Λοκρών, αφού αλλού ο Όμηρος υπαινίσσεται ότι υπήρχαν και οι άλλοι Λοκροί (Δυτικοί), οι οποίοι πιθανά συμμετείχαν στον πόλεμο.
Περίπου το 1104 π.Χ.: Οι Ηρακλειδείς (Δωριείς), κατά την κάθοδο τους προς τα νότια, κατασκεύασαν τα πλοία στην Ναύπακτο και από εκεί πέρασαν στην Πελοπόννησο. Ο ιστορικός Έφορος αναφέρει ότι στην Ναύπακτο ήδη ζούσαν Λοκροί, οι οποίοι από πριν κατασκεύαζαν τα πλοία τους εκεί [2].
Από τον 8ο αι. π.Χ.: Οι Λοκροί υπήρξαν ένα από τα 12 ιδρυτικά μέλη της Αμφικτιονίας των Δελφών (ή της «Πυλαίας»), έχοντας το δικαίωμα δύο ψήφων. Μία είχαν οι Οπούντιοι και μία οι Εσπέριοι Λοκροί. Η εκπροσώπηση διήρκεσε όσο περίπου και ο θεσμός, δηλαδή περίπου μία χιλιετία. Τη συμμετοχή τους βεβαιώνει και ο Παυσανίας (Παυσ. Φωκ. & 8, 2-5).
Γύρω στο 680 π.Χ.: Χτίσθηκε από τους Δυτικούς Λοκρούς, κοντά στο ακρωτήριο Ζεφύριο της Νότιας Ιταλίας, η σπουδαία αποικία «Επιζεφύριοι Λοκροί» (Locri).
Οι Οζολοί Λοκροί έλαβαν μέρος στον Α' Μεσσηνιακό πόλεμο (743 - 723 π.Χ.) και στον Β' Μεσσηνιακό πόλεμο (685 - 668 π.Χ.).
Πρώτος ιερός πόλεμος (595-586 π.Χ.): μεταξύ της Αμφικτιονίας των Δελφών και της πόλης Κίρρας, οι Οπούντιοι Λοκροί πολέμησαν με το πλευρό της Αμφικτιονίας, εφ’ όσον ήταν ενταγμένοι σ΄ αυτήν.
480 π.Χ. - Περσική εισβολή: Οι Οπούντιοι Λοκροί ήταν, μαζί με τους Φωκείς και Θεσπιείς, από τους λίγους μη Πελοποννήσιους, που ακολούθησαν τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Μετά την μάχη αυτή ο Ξέρξης κατέλαβε την Φωκίδα καταστρέφοντας πολλές πόλεις της, ενώ επιχείρησε χωρίς επιτυχία να καταλάβει και τους Δελφούς. Τότε πολλοί Φωκείς ανέβηκαν στον Παρνασσό για να σωθούν, αλλά ο περισσότερος άμαχος πληθυσμός των φωκικών πόλεων κατέφυγε στους Οζόλες Λοκρούς της Άμφισσας [3].
480 π.Χ.: Οι Οπούντιοι Λοκροί συμμετείχαν στη ναυμαχία του Αρτεμισίου με επτά πεντηκοντόρους. Μετά την ναυμαχία, οι Πέρσες υπέταξαν την αδύναμη να αντιταχθεί Οπούντια Λοκρίδα. Οι υποταγμένοι Λοκροί αναγκάστηκαν να «μυδίσουν» και συντάχθηκαν με τους Πέρσες στη μάχη των Πλαταιών, μαζί με τους Μακεδόνες, τους Θεσσαλούς, τους Φωκείς και τους Θηβαίους (ως γνωστόν, οι τελευταίοι είχαν συνταχθεί για πολιτικούς λόγους).
454 π.Χ. - περίοδος πρώτου Πελοποννησιακό πολέμου (459-445 π.Χ.): Οι Αθηναίοι κατέλαβαν την Ναύπακτο, αφαιρώντας την από τους Οζόλες Λοκρούς και εγκατέστησαν εκεί τους Μεσσήνιους πρώην είλωτες από την Ιθώμη οι οποίοι είχαν διωχθεί από τους Σπαρτιάτες (Παυσ. Μεσσην. XXIV-2,7).
Έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.): Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι Λοκροί ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων (Θουκ. Βιβλ. Γ΄&95). Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ότι οι μεν Αμφισσείς ήταν με τους Σπαρτιάτες, οι δε Μεσσήνιοι της Ναυπάκτου με τους Αθηναίους (Διοδ. Σικ. ΙΒ, 12-42).
426 π.Χ.: Μετά από παρακίνηση των Μεσσήνιων της Ναυπάκτου, ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης εκστράτευσε εναντίον των Αιτωλών, σαλπάροντας από την Λευκάδα. Με ορμητήριο τον Οινεώνα προχώρησε στην ενδοχώρα κυριεύοντας την Ποτιδάνεια, το Κροκύλειο και το Τείχιο, φθάνοντας όμως στην κώμη Αιγίτιο ηττήθηκε από τους Αιτωλούς και αναγκάσθηκε να οπισθοχωρήσει στη Ναύπακτο την οποίαν κατείχαν τότε οι Αθηναίοι. Κατόπιν, οι Σπαρτιάτες ανταποκρινόμενοι σε αίτημα των συμμάχων τους Αιτωλών να κυριεύσουν την Ναύπακτο, εκστράτευσαν από την Άμφισσα υπό τον στρατηγό Ευρύλοχο. Ο τελευταίος, με τη βοήθεια των Αμφισσαίων και άλλων Λοκρών, προήλασε στην παραλιακή Οζολία Λοκρίδα υποτάσσοντας και τις υπόλοιπες λοκρικές πόλεις. Φθάνοντας έξω από την Ναύπακτο ενώθηκε με τους Αιτωλούς, κατέλαβε το εκεί ατείχιστο προάστιο και επιχείρησε να κυριεύσει την πόλη, αλλά απέτυχε. Στη συνέχεα κυρίευσε την κοντινή πόλη Μολύκρειο που και αυτή ήταν υπό τον έλεγχο των Αθηναίων (Θουκ. Ιστ. Γ-102).
418 π.Χ.: Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιανό, οι Φωκείς νίκησαν τους Όζόλες Λοκρούς σε μάχη και σκότωσαν περίπου χίλιους από αυτούς (Διοδ. Σικ. ΙΒ΄ 80, 4).
Αρχές του 4ου αι. π.Χ.: Οι Δυτικοί Λοκροί ιδρύουν κοινό με έδρα τον Φύσκο[7].
399 π.Χ.: Μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) και το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, οι Σπαρτιάτες έδιωξαν τους Μεσσήνιους από την Ναύπακτο και την επέστρεψαν στους πρώην κατοίκους της Λοκρούς (Παυσ. Μεσσην. ΧΧVI-2). Οι Μεσσήνιοι μετανάστευσαν στην Σικελία όπου ίδρυσαν αποικία.
Τρίτος ιερός Πόλεμος: Οι Λοκροί πολέμησαν μαζί με τους Θηβαίους κατά των Φωκέων, όταν αυτοί κατέλαβαν τους Δελφούς. Οι Φωκείς λεηλάτησαν πόλεις και στις δύο πλευρές της Λοκρίδας [13].
395 π.Χ.: Έγινε η μάχη της Αλιάρτου, όπου σκοτώθηκε από τους Θηβαίους ο Σπαρτιάτης στρατηγός Λύσσανδρος, νικητής στους Αιγός ποταμούς. Ο Παυσανίας που είχε σταλεί από την Σπάρτη για βοήθεια έφθασε αργά και δεν έδωσε μάχη για να διεκδικήσει το σώμα του, αλλά συνθηκολόγησε και έφυγε. Οι Σπαρτιάτες για την πράξη του αυτή τον καταδίκασαν σε θάνατο, αλλά πρόφθασε να φύγει και πέθανε αργότερα κλεισμένος στο ναό της Αθηνάς στην Τεγέα. Μετά την μάχη οι Οζόλες Λοκροί, αποσπάσθηκαν από τους Σπαρτιάτες [8].
394 π.Χ. (Ιούνιος): έγινε η μάχη της Νεμέας, μεταξύ των Σπαρτιατών με αρχηγό τον Αριστόδημο και της συμμαχίας Θηβαίων, Βοιωτών, Αθηναίων, Κορινθίων, κ.α., στην οποία συμμετείχε και σώμα Λοκρών (Ξεν. Δ΄, ΙΙ, 17).
394 π.Χ. (Αυγουστος): Στη μάχη της Κορώνειας, οι Σπαρτιάτες υπό τον Αγησίλαο νίκησαν τη συμμαχία των Θηβαίων, στην οποία συμμετείχαν και οι Λοκροί. Μετά την νίκη του, ο Αγισήλαος αφιέρωσε στους Δελφούς το ένα δέκατο των λαφύρων που είχε συγκεντρώσει στην Ασία, ενώ ο πολέμαρχος Γύλης, εισέβαλε και λεηλάτησε την Λοκρίδα (Ξεν.Δ΄,ΙΙΙ,15,22).
Οι Σπαρτιάτες κατά την εισβολή τους στην Βοιωτία, εστράφησαν κατά των Λοκρών, οι οποίοι απέφυγαν να αντιπαραταχθούν και τους αντιμετώπισαν με ξαφνικές βραδινές επιδρομές. Προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες, τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν την κεντρική Ελλάδα.
350 π.Χ.: Ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας παραχωρεί την Ναύπακτο στους Αιτωλούς, η οποία από το 338 π.Χ. γίνεται κατ’ ουσία κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
371 π.Χ.: Μετά τη νίκη των Θηβαίων του Επαμεινώνδα στα Λεύκτρα, οι Λοκροί εντάχθηκαν στη Βοιωτική συμμαχία (Διοδ.Σικ.15, 57).
369 π.Χ.: Οι Λοκροί, συμμετείχαν στην πρώτη εισβολή των Θηβαίων στην Πελοπόννησο, με αρχηγό τον Επαμεινώνδα, όπου μαζί με τους Αρκάδες, κατέστρεψαν την Λακωνία και έφθασαν μέχρι το Γύθειο (Ξεν. ΣΤ΄,5,23).
366 π.Χ.: Έγινε η τρίτη εισβολή των Θηβαίων με τον Επαμεινώνδα στην Πελοπόννησο, ο οποίος απελευθέρωσε, μεταξύ άλλων πόλεων, την Καλυδώνα και τη Ναύπακτο από τους Αχαιούς (Διόδ. Σικ. 15,75).
362 π.Χ.: Οι Λοκροί παίρνουν μέρος στη μάχη της Μαντινείας, συντασσόμενοι με τον στρατό του Επαμεινώνδα (Διοδ. Σικ. 15, 85 ).
355 π. Χ.: Κατά τον Γ΄ ιερό Πόλεμο ( 356-346 ), οι Δυτικοί Λοκροί εκστράτευσαν κατά των Φωκαίων που είχαν αρχηγό τον Φιλόμηλο, αλλά νικήθηκαν και επέστρεψαν στη χώρα τους. (Διοδ. Σικ. ΣΤ΄24, 4).
354 π.Χ.: Οι Λοκροί ηττήθηκαν πάλι από τον Φιλόμηλο, κοντά στους Δελφούς. Ύστερα απ’ αυτό, έστειλαν πρέσβεις και ζήτησαν τη βοήθεια των Θηβαίων. Ο Ονόμαρχος, στρατηγός των Φωκαίων, υπέταξε τότε την Άμφισσα (Διοδ. Σικ. ΣΤ΄28,3).
338 π.Χ.: Κατά τον Δ΄ ιερό Πόλεμο, οι Οζολοί, παρασυρόμενοι από τους συμμάχους τους Θηβαίους προσπάθησαν να κατηγορήσουν τους Αθηναίους για αλαζονεία. Με παρέμβαση όμως του Αθηναίου ρήτορα Αισχίνη, οι κατηγορίες εστράφησαν εναντίον τους, γιατί καλλιεργούσαν κτήματα του Κρισαίου πεδίου που ανήκαν στο μαντείο των Δελφών και εκμεταλλεύτηκαν την ερημωμένη από τον πρώτο ιερό πόλεμο Κίρρα, περιοχή στην οποία απαγορευόταν κάθε δραστηριότητα. Η Δελφική Αμφικτυονία ανέθεσε στον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας να τους τιμωρήσει. Αυτός πολιόρκησε και κατέστρεψε την Άμφισσα.
333 π.Χ.: Οι Λοκροί ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του εναντίον των Περσών και συντάχθηκαν με τα στρατεύματά του στη μάχη στα Άρβηλα (Διοδ. Σικ. 16, 57-3).
322 π.Χ.: Οι Λοκροί πήραν μέρος στον Λαμιακό πόλεμο μεταξύ της συμμαχίας των Αθηναίων και του Αντιπάτρου της Μακεδονίας, στο πλευρό της Συμμαχίας (Διοδ. Σικ. ΙΗ΄, 9,5).
321 π.Χ.: Οι Αιτωλοί εισβάλουν στη χώρα των Οζολών Λοκρών και καταλαμβάνουν πολλές μικρές πόλεις τους (Διοδ. Σικ. ΙΗ΄38, 2).
Τέλη 4ου με αρχές 3ου αιώνα: οι Δυτικοί Λοκροί προσχωρούν στην ισχυρή Αιτωλική Συμμαχία, ενώ οι Ανατολικοί στην δικαιοδοσία του Κασσάνδρου (Διοδ. Σικ. 19, 35, 2 και 78, 5).
279 π.Χ.: Ισχυρή δύναμη των Γαλατών (Κελτών) του Βρέννου επεχείρησε μεγάλη επιδρομή-αντιπερισπασμό στην Αιτωλία, ορμώμενη από το στρατόπεδο τους στις Θερμοπύλες. Κατά την εισβολή τους οι Γαλάτες κατέστρεψαν και έκαψαν την ακμάζουσα αιτωλική πόλη Κάλλιον. Στη συνέχεια άλλο τμήμα Γαλατών, αφού παραβίασε τις Θερμοπύλες εισέβαλε στο Ιερό των Δελφών και το λεηλάτησε. Οι Αιτωλοί, μαζί με Φωκείς και με 400 Αμφισσείς έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν. Τελικά τους εξολόθρευσαν κοντά στους Δελφούς και από τους Γαλάτες και δεν επέζησε κανείς. Ο Παυσανίας περιγράφει με λεπτομέρεια όλα τα συμβάντα (Παυσ. ΧΧΙΙΙ-13).
220-217 π.Χ.: Διεξήχθη ο πρώτος πόλεμος μεταξύ της Αχαϊκής και της Αιτωλικής συμπολιτείας. Οι Δυτική Λοκρίδα ως μέλος της Αιτωλικής συμπολιτείας, πολέμησε στο πλευρό της. Ο ιστορικός Πολύβιος κάνει εκτεταμένη αναφορά στα γεγονότα του πολέμου αυτού.
219 π.Χ.: Οι Αιτωλοί στρατηγοί Αλέξανδρος και Δωρίμαχος, διοργάνωσαν επιχείρηση εναντίον της αχαϊκής πόλης Αιγείρας, η οποία βρισκόταν στην βόρεια ακτή της Πελοποννήσου, ακριβώς απέναντι από την Λοκρική πόλη Οιάνθεια, που ήταν τώρα Αιτωλική (Πολ. Ιστ. Δ΄,57,2).
219 π.Χ.: Ο Φίλιππος ο Ε΄ της Μακεδονίας, σύμμαχος της Αχαϊκής συμπολιτείας, εισέβαλε στην Αιτωλία και κατέλαβε την πρωτεύουσα Θέρμο, την οποία λεηλάτησε και κατέστρεψε ολοσχερώς, μη σεβόμενος ακόμα και τους ναούς. Ο Πολύβιος περιγράφει με λεπτομέρεια τα συμβάντα (Πολ. Ιστ. Ε΄,7,8,9).
Το 218 π.Χ.: Ο Φίλιππος Ε΄ λεηλάτησε τα παράλια της Δυτικής Λοκρίδας, γύρω από την πόλη Οιάνθεια (Πολ. Ιστ. Ε΄,17,8).
217 π.Χ.: Συμφωνείται ειρήνη μεταξύ Φιλίππου Ε΄ και Αιτωλών στη Ναύπακτο. Καθοριστικό ρόλο παίζει ο εκπρόσωπος των Αιτωλών Ναυπάκτιος Αγέλαος, ο οποίος τονίζει την ανάγκη για ειρήνη και ενότητα μεταξύ των Ελλήνων, εκφράζοντας προφητικά τη βεβαιότητα ότι ο νικητής του πολέμου μεταξύ Ρωμαίων και Καρχηδονίων, θα προσπαθήσει να επεκτείνει την κυριαρχία του και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης, η κάθε πλευρά θα διατηρούσε τα κεκτημένα εδάφη (Πολ. Ιστ. Ε΄, 103,104).
211-205 π.Χ.: Στη δεύτερη φάση του πολέμου μεταξύ Μακεδόνων και Αιτωλών, η Ρώμη αρχίζει πλέον να παρεμβαίνει στα πράγματα της Ελλάδας, αφού οι τελευταίοι έχουν συμμαχήσει με τους Ρωμαίους. Η συμφωνία προβλέπει ότι οι καταλαμβανόμενες πόλεις θα δίδονται στους Αιτωλούς, ενώ τα κινητά λάφυρα και η δικαιοδοσία των ανθρώπων θα περιέρχονται στους Ρωμαίους. Το 211 π.Χ. οι Ρωμαίοι και Αιτωλοί σύμμαχοι κατέλαβαν και κατέστρεψαν την στρατηγική πόλη Αντίκυρα, στα παράλια της Οζολίας, εφαρμόζοντας τους όρους της συμφωνίας (Τίτος Λίβιος, ΧΧVI, 26).
207 π.Χ.: Στρατιωτική δύναμη των Αχαιών υπό τον Νικία επέδραμε κατά των Αιτωλικών πόλεων Ερυθρές, Ευπάλιο, Ποτιδάνεια και Απολλωνία.
206 π.Χ.: Η Αιτωλική Συνομοσπονδία και ο Φίλιππους συνάπτουν συνθήκη που προβλέπει την απόσπαση της Οζολίας Λοκρίδας από τους Αιτωλούς [9].
197 π.Χ.: Μετά την ήττα του Φιλίππου Ε΄ και την επικράτηση των Ρωμαίων στην Ελλάδα, οι Λοκρικές πόλεις ήταν μεταξύ των ελληνικών πόλεων που κηρύχθηκαν ανεξάρτητες από τον Ρωμαίο ύπατο, Τίτο Κόϊντο Φλαμινίνο: (Πολ. Ιστ. ΙΗ΄ & 46) [10]. Τότε πολλές λοκρικές πόλεις θα εκδώσουν για πρώτη φορά δικά τους νομίσματα.
167 π.Χ.: Γίνεται ανανέωση του κοινού των Εσπερίων Λοκρών, όπως επιβεβαιώνεται από απελευθερωτικές επιγραφές που βρέθηκαν στους Δελφούς. Στο ανανεωμένο κοινό, δεν συμμετείχαν πολλές πόλεις της Δυτικής Λοκρίδας, όπως η Ναύπακτος, το Μολύκρειο κ.α., που είχαν προσαρτισθεί στην Αιτωλία. Αλλά και οι ανατολικές πόλεις Άμφισσα και Χάλειο φαίνεται ότι παρέμειναν εκτός κοινού.
146 π.Χ.: Μετά την καταστροφή της Κορίνθου από τον Ρωμαίο στρατηγό Μόμμιο, οι δύο Λοκρίδες, μαζί με άλλες περιοχές, προσαρτήθηκαν στην κυριαρχία της Ρώμης.
27 π.Χ.: Πολλοί Αιτωλοί παράκουσαν τη διαταγή του Οκταβιανού Αυγούστου να εποικίσουν τη νέα πόλη Νικόπολη και μετοίκησαν στην Άμφισσα. Αυτό επιβεβαιώνει τη διατήρηση συγγενικών δεσμών των Λοκρών με τους Αιτωλούς, παρ’ όλες τις μεταξύ τους προστριβές.
30 π.Χ.: Με διαταγή του αυτοκράτορα Αυγούστου, οι Δυτικοί Λοκροί, υπάγονται διοικητικά στην Πάτρα (τμήμα της Colonia Patrai). (Παυσ. 10,38,9).
2ος μ.Χ. αιώνας: Όπως αναφέρει ο Παυσανίας στην εποχή του οι Οζόλες και οι Οπούντιοι Λοκροί εξακολουθούσαν να στέλνουν, από έναν εκπρόσωπο στο Αμφικτιονικό συνέδριο.
Αποικίες των Λοκρών
Λοκροί από το Θρόνιο, μαζί με Άβαντες από την Εύβοια, ίδρυσαν στην Βόρεια Ήπειρο τις πόλεις Ωρικό και Θρόνιο. Επίσης, Λοκροί της Ναυπάκτου αποίκησαν τη νήσο Κέα. Το όνομα του νησιού προέρχεται από αρχηγό τους, τον ήρωα Κέω.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα, κάτοικοι της Δυτικής Λοκρίδας, μαζί με Οπούντιους αποίκησαν το 680 π.Χ. την νότια Ιταλία, όπου νίκησαν τον Κρότωνα. Στη συνέχεια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη Μεγάλη Ελλάδα και ίδρυσαν πόλεις κυρίως στα δυτικά παράλια της κάτω Ιταλίας. Τελικά μετακινήθηκαν στα παράλια του Ιονίου, όπου ίδρυσαν σπουδαία πόλη με το όνομα Επιζεφύριοι Λοκροί, ή Locri, μια από τις σημαντικές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας. Η επωνυμία Επιζεφύριοι προέρχεται από τον δυτικό άνεμο Ζέφυρο και αυτό το όνομα έδωσαν στο γειτονικό ακρωτήριο. Η πόλη υπήρξε από τις σημαντικότερες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας.
Τους πρώτους αιώνες ήταν σύμμαχος της Σπάρτης και αργότερα των Συρακουσών και Από αυτήν καταγόταν ο νομοθέτης Ζάλευκος. Ο Πλάτων την αποκαλούσε Άνθος της Ιταλίας λόγω της ευμορφίας των κατοίκων της. Η πόλη ίδρυσε τις αποικίες Ιππόνιο και Μέδμη στην Καλαβρία. Την εποχή του Πολύβιου συμμάχησε με την Ρώμη ενώ καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς. Στους Επιζεφύριους υπήρχαν δύο σπουδαία ιερά, της Περσεφόνης, η οποία λατρευόταν ως προστάτιδα του γάμου, και της Αφροδίτης. Επίσης διέθετε θέατρο του 4ου αι. π.Χ., καθώς και ναό Ιωνικού ρυθμού, από τον 5ο αι. π.Χ. Τα ερείπιά της σώζονται 3 χλμ. δυτικά της πόλης Περάτσε Μαρίνα.
Οικονομία, Σχέσεις και Πολιτισμός
Ελάχιστες είναι οι πληροφορίες για την οικονομία της περιοχής στην αρχαιότητα. Οι κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία και πολύ λιγότερο η γεωργία. Όμως στις ορεινές περιοχές της Οπούντιας Λοκρίδας η έλλειψη εύφορων εδαφών φαίνεται να ανάγκαζε τους κατοίκους να επιδίδονται συχνά στην ληστεία και στην πειρατεία [5]. Τον καιρό του Πελοποννησιακού πολέμου οι Οζόλες, όπως οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες, αναφέρονται από τον Θουκυδίδη ως ημιβάρβαροι, κυρίως λόγω της τραχύτητας και του απλού τρόπου ζωής τους, αφού ήταν από τα μόνα φύλα που δεν χρησιμοποιούσαν δούλους για την καλλιέργεια της γης, κάτι που την εποχή εκείνη ήταν περιφρονητέο [11].
Οι πόλεις της Εσπερίας και Οπουντίας Λοκρίδας διατηρούσαν πάντοτε πολύ καλές σχέσεις μεταξύ τους, όπως μαρτυρούν η συνεργασία για την δημιουργία αποικίας στην Kάτω Ιταλία, αλλά και αρχαίες επιγραφές που εντοπίσθηκαν [12].
Οι Λοκροί είχαν ανέκαθεν εχθρικές σχέσεις με τους γείτονές τους Φωκείς και Αιτωλούς. Επίσης, συχνά είχαν διαφορές και με τους Ευβοιείς και τους Θηβαίους. Οι Λοκροί πολεμιστές ήταν γνωστοί για την ανδρεία τους. Ζώντας σε κλειστές κοινωνίες, διατηρούσαν τις αξίες και αρετές των προγόνων τους. Ήταν πολεμοχαρείς και τιμούσαν ιδιαίτερα τον Άρη, τον θεό του πολέμου, και έφεραν σύμβολά του στον θώρακα τους.
Στην Ναύπακτο αναπτύχθηκε, μεταξύ άλλων, η ποίηση αλλά και η αγαλματοποιία. Συγκεκριμένα, υπήρχε η παράδοση ότι στην περιοχή είχε καταφύγει ο ποιητής Ησίοδος, ο οποίος και φονεύθηκε στο ιερό του Νέμειου Δία, που βρισκόταν στην κοιλάδα του Μόρνου ή στους γύρω λόφους (Θουκ. Γ-96) και ότι εκεί υπήρχε ο τάφος του (Πλούταρχος, Των Επτά Σοφών Συμπόσιον, 162d[4]). Επίσης, ο Παυσανίας αναφέρει τον ποιητή Καρκίνο (Ναυπάκτια Έπη) που καταγόταν από την πόλη, δηλώνοντας μια παράδοση για την Ησιόδεια ποίηση στην περιοχή. Τέλος, ο Παυσανίας κάνει αναφορά (Παυσ. Αχαϊκά ΧVIII.10) στο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Λαφρίας Άρτεμιδος της Καλυδώνας, έργο των Ναυπάκτιων Μεναίχμου και Σοΐδα.
Νομίσματα
Η κοπή νομίσματος είναι τουλάχιστον ενδεικτική για την ακμή μιας αρχαίας πόλης. Τα λοκρικά νομίσματα που έχουν βρεθεί χρονολογούνται μετά το 400 π.Χ., ενώ τα περισσότερα προέρχονται από την Οπουντία Λοκρίδα. Μετά την Ανταλκίδειο ειρήνη (386 π.Χ.), ο Οπούς έκοψε νομίσματα που έφεραν το όνομα της πόλης με την επιγραφή «ΟΠΟΝΤΙΩΝ». Τα λοκρικά νομίσματα ήταν στο πρότυπο των νομισμάτων της Αίγινας. Στα νομίσματα απεικονίζονται ο Αίας ο Λοκρός, ο Ερμής, ο Απόλλων, η Αθηνά, ο Κένταυρος καθώς και διάφορα σύμβολα και σχέδια. Μερικές επιγραφές νομισμάτων που παραπέμπουν στις πόλεις που τα έκοβαν είναι ΑΜΦΙΣΣΕΩΝ, ΟΙΑΝΘΕΩΝ, ΟΠΟΝ, ΣΚΑΡΦΕΩΝ, ΘΡΟΝΙΕΩΝ.
Μετά την ήττα της στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), η Θήβα μαζί με τον σύμμαχό της Οπούντα έχασαν το δικαίωμα κοπής αργυρών νομισμάτων, το οποίο μεταφέρθηκε στις Βοιωτικές και Λοκρικές πόλεις αντίστοιχα. Την περίοδο αυτή, τα νομίσματα των Λοκρών έμοιαζαν με τα παλαιότερα, είχαν όμως διαφορετικές επιγραφές: «ΛΟΚΡΩΝ ΥΠΟΚ», «ΛΟΚΡ», «ΛΟ» ή «ΛΟΚΡ ΕΠΙΚΝΑ».
Κατά την Μακεδονική κατάκτηση, μετά το 300 π.Χ., φαίνεται ότι οι Λοκροί δεν έκοβαν νομίσματα. Την περίοδο της Αιτωλικής Συμπολιτείας (279-168 π.Χ.), στο Θρόνιο, την Άμφισσα, την Οιάνθεια και την Ποτιδάνεια κόβονταν χάλκινα νομίσματα με αιτωλικές μορφές. Το 197 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος ύπατος Φλαμινίνος ανακήρυξε ελεύθερες τις ελληνικές πόλεις, ο Οπούς άρχισε να κόβει νομίσματα με παλαιές μορφές και με εγχάρακτη επιγραφή ΟΠΟΥΝΤΙΩΝ αντί ΟΠΟΝΤΙΩΝ. Τότε αρκετές άλλες λοκρικές πόλεις έκοψαν για πρώτη φορά δικό τους νόμισμα (Σκάρφεια, Θρόνιο, Φύσκος, Οιάνθεια, κ.α.). Η κοπή νομισμάτων σταμάτησε με την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας, το 146 π.Χ. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση ο Οπούς επανέλαβε την κοπή νομισμάτων για μικρή περίοδο. Μερικά νομίσματα απεικονίζουν τις κεφαλές του Άρη και της Περσεφόνης στη μια πλευρά και ένα πολεμιστή στην άλλη (συνήθως ο Αίας).
Παραπομπές:
Συντάκτες:
Αθ. Παπαδημητρίου, Χ. Α. Αλεξόπουλος
Έργο Ε.Ε. «Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών
Πηγές:
Σχετικοί Σύνδεσμοι:
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι:
Κάτοικοί της Λοκρίδας ήταν οι Λοκροί, αρχαίο ελληνικό φύλο. Η ονομασία προήλθε από τον Λοκρό που θεωρείται ο γενάρχης της Λοκρικής φυλής, και ήταν γιος του Φύσκου (Ηροδ. 2, 947), ή του Αμφικτίονος (Σχολ. Πινδ. 09, 96 C). Μερικά από τα ονόματα των πόλεων των Λοκρών, προέρχονται από μυθολογικά πρόσωπα που είχαν σχέση με τον Λοκρό (Οπούς, Κύνος, Φύσκος).
Οι δυτικοί Λοκροί ανήκαν στην ίδια εθνική και πολιτισμική ομάδα με τους ανατολικούς Λοκρούς. Σύμφωνα με τις ανασκαφικές μαρτυρίες, ο εποικισμός της Λοκρίδας, άρχισε την Πρωτοελλαδική Εποχή, κορυφώθηκε στους κλασικούς χρόνους, ενώ υποχώρησε σταδιακά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Επιφανής ήρωας των Λοκρών τους υπήρξε ο Αίας ο Λοκρός, που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο ως επικεφαλής των Λοκρών.
Οι Λοκροί μιλούσαν την λοκρική διάλεκτο, μια δωρική-βορειοδυτική διάλεκτο, σε αντίθεση με τα γύρω φύλα της κεντρικής Ελλάδας, όπως οι Βοιωτοί και οι Θεσσαλοί οι οποίοι μιλούσαν την αιολική διάλεκτο.
Οζολία Λοκρίδα
Η Οζολία Λοκρίδα βρισκόταν δυτικά των Δελφών και χωριζόταν από την Οπουντία Λοκρίδα με την Δωρίδα και το όρος Παρνασσός, όπου υπήρχαν οι Φωκείς. Δυτικά εκτεινόταν μέχρι το ακρωτήριο του Αντιρρίου και ανατολικά μέχρι τον κόλπο της Κίρρας. Βόρεια συνόρευε με την Δωρίδα, ανατολικά με την Φωκίδα και δυτικά με την Αιτωλία. Ήταν ορεινή περιοχή, με τα βουνά Παρνασσό, Κόραξ (Βαρδούσια), Ασέληνον όρος (Γκιώνα) και τον ποταμό Ύλαιθο (Μόρνος).
Οι κάτοικοι της λέγονταν Οζολοί Λοκροί, ή Οζόλες, αλλά συχνά αναφέρονται και ως Εσπέριοι (Δυτικοί). Η ονομασία φαίνεται ότι προήλθε από την ανάγκη να γίνει διάκριση (Στράβων, C-425) σε σχέση με τους ονομαζόμενους Οπουντίους και Επικνημίδιους Λοκρούς, που κατοικούσαν στα ανατολικά παράλια της Βοιωτίας.
Όσον αφορά την προέλευση της επωνυμίας «Οζολοί», ο Παυσανίας παραθέτει τρεις εκδοχές (Παυσ. Φωκ.-38), εκ των οποίων οι δύο πρώτες έχουν μάλλον μυθολογική προέλευση, ενώ η τελευταία φαίνεται περισσότερο πειστική, καθώς το όνομα προέρχεται από το ρήμα όζω = μυρίζω άσχημα, καθώς οι πρώτοι κάτοικοι αγνοούσαν την υφαντική και φορούσαν ακατέργαστα δέρματα ζώων με έντονη δυσάρεστη μυρωδιά.
Πόλεις
Η περιοχή των Οζολών Λοκρών ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος τραχιά, δύσβατη και φτωχή, γι’ αυτό και οι πόλεις τους ήταν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, μικρές κώμες και φτωχά πολίσματα. Πρωτεύουσά της ήταν η Άμφισσα που καταστράφηκε το 338 π.Χ. από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, οι πόλεις και οι κώμες των Οζολών Λοκρών με τις αντίστοιχες θέσεις τους (επιβεβαιωμένες, πιθανονογούμενες ή άγνωστες), είναι οι εξής:
Οι πιο σημαντικές πόλεις ήταν η Ναύπακτος (σημερινή πόλη), η Μυωνία (σημερινή Αγία Ευθυμία), η Οιάνθεια (άγνωστη θέση, ίσως στην Παραλία Τολοφώνος ή Ερατεινή ή κάστρο Γλυφάδας) και ο Φύσκος (σημερινό Μαλανδρίνο), που διετέλεσε έδρα του κοινού των Εσπερίων Λοκρών. Άλλες πόλεις ήταν: Χάλειον (σημερινό Γαλαξείδι), Τολοφώνα (οι σημερινοί Αγ. Πάντες-Βίδαβη), Φαιστός ή Φαιστίνος (Πάνορμος-Κίσσελη), Ευπάλιο (πιθανά το σημερινό Ευπάλιο), Τριταία (πιθανά η περιοχή Πεντεορίων), Υπνία (πιθανά η σημερινή Τριταία), Αντίκυρα (άγνωστη θέση, ίσως το κάστρο της Γλύφας), Ερυθραί (πιθανόν κοντά στο Μοναστηράκι, στην περιοχή του ακρωτηρίου «Κόκκινο»), Οινεών (πιθανόν κοντά στο χωριό Κλήμα), (άγνωστη θέση), Μεσσάπια (άγνωστη θέση, εικάζεται ότι συμπίπτει με το Φύσκο), Άξια, Άλπα ή Αλόπη (άγνωστη θέση), Απολλωνία, Μακυνία (πιθανότατα στη σημερινή Μακύνεια), Μολύκρειο (πιθανόν Ελληνικό Βελβίνας κοντά στο Αντίρριο), Βούττος (πιθανόν κοντά στο χωριό Σκάλα της Ναυπάκτου), Πόλη (άγνωστη θέση), Ησσία ή Ησσός (άγνωστη θέση), Αξία (άγνωστη θέση), Απολλωνία (ίσως κοντά στον Κάμπο).
Οι πόλεις Ποτειδάνια (σημερινό χωριό Κάμπος), Τείχιο (ίσως στο σημερινό ομώνυμο χωριό) και Κροκύλειο (ίσως στο σημερινό χωριό Φιλοθέη), την εποχή του πελοποννησιακού πολέμου ήταν Αιτωλικές, αλλά επειδή βρίσκονταν πολύ κοντά στα σύνορα Αιτωλίας - Δυτικής Λοκρίδας, ίσως παλαιότερα να υπήρξαν Λοκρικές. Επίσης και οι πόλεις Μακυνία, Μολύκρειο και Ναύπακτος, στα δυτικά, για μεγάλα χρονικά διαστήματα υπήρξαν Αιτωλικές.
Η Ναύπακτος ήταν το κυριότερο λιμάνι, όπου οι Οζολοί Λοκροί έφτιαχναν τα πλοία τους. Η πόλη Ερυθραί κατά τον Τίτο Λίβιο ήταν επίνειο του αρχαίου Ευπαλίου. Η πόλη φέρεται να καταποντίστηκε αργότερα στη θάλασσα εξαιτίας δυνατού σεισμού.
Στη Δυτική Λοκρίδα σώζονται σήμερα τείχη ακροπόλεων και οχυρώσεων στις εξής θέσεις από τα δυτικά προς τα ανατολικά: Ευπάλιο, Γλύφα, Παραλία Τλοφώνας, Μαλανδρίνο, Άγιοι Πάντες (Βίδαβη), Πεντεόρια, Γαλαξείδι, Αγία Ευθυμία, Άμφισσα.
Οπουντία Λοκρίδα
Η Οπουντία Λοκρίδα βρισκόταν βόρεια της Φωκίδας και βορειοδυτικά της Βοιωτίας, κατά μήκος του βόρειου Ευβοϊκού κόλπου, από τις Θερμοπύλες κοντά στον Μαλιακό κόλπο μέχρι την πόλη Αλαί (σημερινός Θεολόγος) που αποτελούσε το σύνορο με την Βοιωτία. Η περιοχή αυτή, αντιστοιχεί περίπου με τη σημερινή περιοχή της επαρχίας Λοκρίδας του Νομού Φθιώτιδας.
Πρωτεύουσά της ήταν ο Οπούς (πιθανόν η σημερινή Αταλάντη, άλλοι θεωρούν την σημερινή Τραγάνα), που ήκμασε κατά τον 5ο αι. π.Χ. Από αυτήν οι κάτοικοι ολόκληρης της Ανατολικής Λοκρίδας ονομάζονταν Οπούντιοι Λοκροί, ή Εώες (Ανατολικοί) Λοκροί. Κατά τον Όμηρο, από τον Οπούντα ήταν ο Πάτροκλος. Στο δυτικό μέρος, προς τον Μαλιακό κόλπο, υπήρχε το όρος Κνημίς, όπου οι κάτοικοι ονομάζονταν Επικνημίδιοι Λοκροί, αλλά γενικά δεν διακρίνονταν από τους Οπουντίους. Κυριότερη πόλη της περιοχής ήταν το Θρόνιο, που κατά τον Στράβωνα ήταν κοντά στον Βοάγριο ποταμό, ο οποίος πήγαζε από το όρος Κνημίς και κατέληγε στον Ευβοϊκό. Οι Επικνημίδιοι υποδιαιρούνταν στους Επικνημίδιους (ορεινούς) και Υποκνημίδιους (πεδινούς) Λοκρούς.
Πόλεις
Εκτός από τον Οπούντα και το Θρόνιο, οι σημαντικότερες πόλεις ήταν η Νίκαια (στις εκβολές του Σπερχειού), η Σκάρφεια (σημερινή Σκάρφεια) και ο Κύνος (σημερινές Λιβανάτες). Ο Κύνος ήταν επίνειο του Οπούντα, στον ομώνυμο κόλπο. Σύμφωνα με τον μύθο, εκεί έζησε ο Δευκαλίων και υπάρχει ο τάφος της γυναίκας του Πύρρας. Μεταξύ της Σκάρφειας και του Θρονίου ήταν οι εκβολές του ποταμού Βοάγριου ή Μάνη που πήγαζε από το όρος Κνημίς και και κατέληγε στον Ευβοϊκό.
Κοντά στον Μαλιακό κόλπο ήταν η Αλωπή, συνώνυμη με αυτή της Οζολίας Λοκρίδας (κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο) και η Δαφνούς που αργότερα κατεδαφίστηκε (πιθανόν ο σημερινός Άγιος Κωνσταντίνος). Βορειότερα, προς το όρος Οίτη, ήταν οι πόλεις Νίκαια και η πόλη Ηράκλεια των Μαλιαίων.
Άλλες πόλεις ήταν η Λάρυμνα (η ομώνυμη πόλη), η Τάρφη (κοντά στην Νίκαια), η Νάρυξ ή Νάρυκη, πατρίδα του Αίαντα του Λοκρού (πιθανόν ο σημερινός Προσκυνάς), η Κορσεία (πιθανόν κοντά στην Μαλεσίνα), η Κνημίς (κοντά στο σημερινό Ασπρονέρι), οι Αλπηνοί ή Αλπηνός (κοντά στις Θερμοπύλες, πιθανόν η Ανθήλη), οι Αβαί (πιθανόν ο σημερινός Έξαρχος), η Κάλιαρος, η Βήσσα (άγνωστη θέση), οι Αιγειαί ή Αίγεια (άγνωστη θέση), οι Φάρυγαι (δυτικά του της Νίκαιας, πιθανόν η σημερινή Μενδενίτσα), η Βουμελιταία και η Κυρτώνη (πιθανόν η σημερινή Κυρτώνη).
Διοικητικά, οι Οπούντιοι Λοκροί ήταν ενωμένοι σε κοινό με πρωτεύουσα τον Οπούντα, αλλά με την κάθε πόλη να είναι ανεξάρτητη. Εξίσου χαλαροί σύνδεσμοι υπήρχαν και στην Οζολία Λοκρίδα, όπου κάθε πόλη ήταν ανεξάρτητη, αλλά οι πόλεις είχαν μία χαλαρή κεντρική ένωση (κοινό) από τον 4ο π.Χ. αιώνα, με κέντρο την πόλη Φύσκος. Το πολίτευμα που κυρίως επικρατούσε ήταν η ολιγαρχία ή η αριστοκρατία.
Προέλευση
Πριν από την 2η χιλιετία π.Χ. (όψιμη χάλκινη εποχή), η περιοχή της Δυτικής Λοκρίδας κατοικείτο από τους Ύαντες, οι οποίοι ήταν ένα από τα προελληνικά φύλα της οικογένειας των Πελασγών (βλ. Iστορία Ελληνικού Έθνους, Ακαδημίας Αθηνών, τόμος Α΄ σελ. 358). Γύρω στο 1900 π.Χ. έγινε μεγάλη μετακίνηση από τα βόρεια και βορειοδυτικά, δηλαδή από την σημερινή Ήπειρο και Θεσσαλία προς την Στερεά Ελλάδα. Ένα από τα φύλα αυτά, κινήθηκε νότια και ακολουθώντας την οροσειρά της Πίνδου, ένα μέρος πέρασε τις Θερμοπύλες και εγκαταστάθηκε στα ανατολικά παράλια της Στερεάς, απέναντι από την Εύβοια, και ένα άλλο εγκαταστάθηκε στα νότια παράλια του Κορινθιακού. Εκεί, αναμείχθηκε με τους παλαιούς κατοίκους. Έτσι, στα ανατολικά προέκυψαν οι Λέλεγες, ενώ στα παράλια του Κορινθιακού οι Ύαντες. To όνομα Λοκροί οι κάτοικοι το πήραν αργότερα, από τον βασιλιά Λοκρό (Στράβων Γεωγραφία 4 κεφ. VII,2), αφού είχαν ήδη εγκατασταθεί στις παραπάνω περιοχές και αφού αφομοιώθηκαν με τους παλαιούς κατοίκους.
Κατά μια άλλη εκδοχή, οι Λοκροί ίσως να ήταν από τα πρώτα δωρικά - βορειοδυτικά φύλα που έφτασαν στη νότια Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα (64 π.Χ - 24 μ.Χ) οι Λοκροί είναι Έλληνες (Στρ. C-427) και ο Λοκρός ήταν ηγέτης των Λελέγων (Στρ.C-451). Αναφέρει επίσης ότι ο Αριστοτέλης αποκαλεί τους Λοκρούς Λέλεγες (Στρ. C-460). Τέλος θεωρεί ότι οι Εσπέριοι Λοκροί πρέπει να κατοικούσαν στην Ναύπακτο πριν από την κάθοδο των Δωριέων, περίπου το 1125 π.Χ., και ότι το όνομα της πόλης οφείλεται στο ότι εκεί κατασκεύασαν τα πλοία τους οι Ηρακλειδείς (Δωριείς), ή οι Λοκροί πριν από αυτούς (Στράβων C-247).
Ιστορική Διαδρομή
Η πρώτη ιστορική αναφορά για τους Λοκρούς γίνεται από τον Όμηρο ο οποίος αναφέρει ότι έλαβαν μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο (περίπου το 1170 π.Χ.) με 40 μαύρα πλοία [1] και με αρχηγό τον Αίαντα, το μικρότερο γιο του Οιλέα. Ο ίδιος αναφέρει ότι στον πόλεμο πήραν μέρος οι Λοκροί που ζούσαν απέναντι από την Έβοια, δηλαδή οι Οπούντιοι. Αυτό όμως δεν αποκλείει την συμμετοχή και των Δυτικών Λοκρών, αφού αλλού ο Όμηρος υπαινίσσεται ότι υπήρχαν και οι άλλοι Λοκροί (Δυτικοί), οι οποίοι πιθανά συμμετείχαν στον πόλεμο.
Περίπου το 1104 π.Χ.: Οι Ηρακλειδείς (Δωριείς), κατά την κάθοδο τους προς τα νότια, κατασκεύασαν τα πλοία στην Ναύπακτο και από εκεί πέρασαν στην Πελοπόννησο. Ο ιστορικός Έφορος αναφέρει ότι στην Ναύπακτο ήδη ζούσαν Λοκροί, οι οποίοι από πριν κατασκεύαζαν τα πλοία τους εκεί [2].
Από τον 8ο αι. π.Χ.: Οι Λοκροί υπήρξαν ένα από τα 12 ιδρυτικά μέλη της Αμφικτιονίας των Δελφών (ή της «Πυλαίας»), έχοντας το δικαίωμα δύο ψήφων. Μία είχαν οι Οπούντιοι και μία οι Εσπέριοι Λοκροί. Η εκπροσώπηση διήρκεσε όσο περίπου και ο θεσμός, δηλαδή περίπου μία χιλιετία. Τη συμμετοχή τους βεβαιώνει και ο Παυσανίας (Παυσ. Φωκ. & 8, 2-5).
Γύρω στο 680 π.Χ.: Χτίσθηκε από τους Δυτικούς Λοκρούς, κοντά στο ακρωτήριο Ζεφύριο της Νότιας Ιταλίας, η σπουδαία αποικία «Επιζεφύριοι Λοκροί» (Locri).
Οι Οζολοί Λοκροί έλαβαν μέρος στον Α' Μεσσηνιακό πόλεμο (743 - 723 π.Χ.) και στον Β' Μεσσηνιακό πόλεμο (685 - 668 π.Χ.).
Πρώτος ιερός πόλεμος (595-586 π.Χ.): μεταξύ της Αμφικτιονίας των Δελφών και της πόλης Κίρρας, οι Οπούντιοι Λοκροί πολέμησαν με το πλευρό της Αμφικτιονίας, εφ’ όσον ήταν ενταγμένοι σ΄ αυτήν.
480 π.Χ. - Περσική εισβολή: Οι Οπούντιοι Λοκροί ήταν, μαζί με τους Φωκείς και Θεσπιείς, από τους λίγους μη Πελοποννήσιους, που ακολούθησαν τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Μετά την μάχη αυτή ο Ξέρξης κατέλαβε την Φωκίδα καταστρέφοντας πολλές πόλεις της, ενώ επιχείρησε χωρίς επιτυχία να καταλάβει και τους Δελφούς. Τότε πολλοί Φωκείς ανέβηκαν στον Παρνασσό για να σωθούν, αλλά ο περισσότερος άμαχος πληθυσμός των φωκικών πόλεων κατέφυγε στους Οζόλες Λοκρούς της Άμφισσας [3].
480 π.Χ.: Οι Οπούντιοι Λοκροί συμμετείχαν στη ναυμαχία του Αρτεμισίου με επτά πεντηκοντόρους. Μετά την ναυμαχία, οι Πέρσες υπέταξαν την αδύναμη να αντιταχθεί Οπούντια Λοκρίδα. Οι υποταγμένοι Λοκροί αναγκάστηκαν να «μυδίσουν» και συντάχθηκαν με τους Πέρσες στη μάχη των Πλαταιών, μαζί με τους Μακεδόνες, τους Θεσσαλούς, τους Φωκείς και τους Θηβαίους (ως γνωστόν, οι τελευταίοι είχαν συνταχθεί για πολιτικούς λόγους).
454 π.Χ. - περίοδος πρώτου Πελοποννησιακό πολέμου (459-445 π.Χ.): Οι Αθηναίοι κατέλαβαν την Ναύπακτο, αφαιρώντας την από τους Οζόλες Λοκρούς και εγκατέστησαν εκεί τους Μεσσήνιους πρώην είλωτες από την Ιθώμη οι οποίοι είχαν διωχθεί από τους Σπαρτιάτες (Παυσ. Μεσσην. XXIV-2,7).
Έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.): Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι Λοκροί ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων (Θουκ. Βιβλ. Γ΄&95). Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ότι οι μεν Αμφισσείς ήταν με τους Σπαρτιάτες, οι δε Μεσσήνιοι της Ναυπάκτου με τους Αθηναίους (Διοδ. Σικ. ΙΒ, 12-42).
426 π.Χ.: Μετά από παρακίνηση των Μεσσήνιων της Ναυπάκτου, ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης εκστράτευσε εναντίον των Αιτωλών, σαλπάροντας από την Λευκάδα. Με ορμητήριο τον Οινεώνα προχώρησε στην ενδοχώρα κυριεύοντας την Ποτιδάνεια, το Κροκύλειο και το Τείχιο, φθάνοντας όμως στην κώμη Αιγίτιο ηττήθηκε από τους Αιτωλούς και αναγκάσθηκε να οπισθοχωρήσει στη Ναύπακτο την οποίαν κατείχαν τότε οι Αθηναίοι. Κατόπιν, οι Σπαρτιάτες ανταποκρινόμενοι σε αίτημα των συμμάχων τους Αιτωλών να κυριεύσουν την Ναύπακτο, εκστράτευσαν από την Άμφισσα υπό τον στρατηγό Ευρύλοχο. Ο τελευταίος, με τη βοήθεια των Αμφισσαίων και άλλων Λοκρών, προήλασε στην παραλιακή Οζολία Λοκρίδα υποτάσσοντας και τις υπόλοιπες λοκρικές πόλεις. Φθάνοντας έξω από την Ναύπακτο ενώθηκε με τους Αιτωλούς, κατέλαβε το εκεί ατείχιστο προάστιο και επιχείρησε να κυριεύσει την πόλη, αλλά απέτυχε. Στη συνέχεα κυρίευσε την κοντινή πόλη Μολύκρειο που και αυτή ήταν υπό τον έλεγχο των Αθηναίων (Θουκ. Ιστ. Γ-102).
418 π.Χ.: Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιανό, οι Φωκείς νίκησαν τους Όζόλες Λοκρούς σε μάχη και σκότωσαν περίπου χίλιους από αυτούς (Διοδ. Σικ. ΙΒ΄ 80, 4).
Αρχές του 4ου αι. π.Χ.: Οι Δυτικοί Λοκροί ιδρύουν κοινό με έδρα τον Φύσκο[7].
399 π.Χ.: Μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) και το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, οι Σπαρτιάτες έδιωξαν τους Μεσσήνιους από την Ναύπακτο και την επέστρεψαν στους πρώην κατοίκους της Λοκρούς (Παυσ. Μεσσην. ΧΧVI-2). Οι Μεσσήνιοι μετανάστευσαν στην Σικελία όπου ίδρυσαν αποικία.
Τρίτος ιερός Πόλεμος: Οι Λοκροί πολέμησαν μαζί με τους Θηβαίους κατά των Φωκέων, όταν αυτοί κατέλαβαν τους Δελφούς. Οι Φωκείς λεηλάτησαν πόλεις και στις δύο πλευρές της Λοκρίδας [13].
395 π.Χ.: Έγινε η μάχη της Αλιάρτου, όπου σκοτώθηκε από τους Θηβαίους ο Σπαρτιάτης στρατηγός Λύσσανδρος, νικητής στους Αιγός ποταμούς. Ο Παυσανίας που είχε σταλεί από την Σπάρτη για βοήθεια έφθασε αργά και δεν έδωσε μάχη για να διεκδικήσει το σώμα του, αλλά συνθηκολόγησε και έφυγε. Οι Σπαρτιάτες για την πράξη του αυτή τον καταδίκασαν σε θάνατο, αλλά πρόφθασε να φύγει και πέθανε αργότερα κλεισμένος στο ναό της Αθηνάς στην Τεγέα. Μετά την μάχη οι Οζόλες Λοκροί, αποσπάσθηκαν από τους Σπαρτιάτες [8].
394 π.Χ. (Ιούνιος): έγινε η μάχη της Νεμέας, μεταξύ των Σπαρτιατών με αρχηγό τον Αριστόδημο και της συμμαχίας Θηβαίων, Βοιωτών, Αθηναίων, Κορινθίων, κ.α., στην οποία συμμετείχε και σώμα Λοκρών (Ξεν. Δ΄, ΙΙ, 17).
394 π.Χ. (Αυγουστος): Στη μάχη της Κορώνειας, οι Σπαρτιάτες υπό τον Αγησίλαο νίκησαν τη συμμαχία των Θηβαίων, στην οποία συμμετείχαν και οι Λοκροί. Μετά την νίκη του, ο Αγισήλαος αφιέρωσε στους Δελφούς το ένα δέκατο των λαφύρων που είχε συγκεντρώσει στην Ασία, ενώ ο πολέμαρχος Γύλης, εισέβαλε και λεηλάτησε την Λοκρίδα (Ξεν.Δ΄,ΙΙΙ,15,22).
Οι Σπαρτιάτες κατά την εισβολή τους στην Βοιωτία, εστράφησαν κατά των Λοκρών, οι οποίοι απέφυγαν να αντιπαραταχθούν και τους αντιμετώπισαν με ξαφνικές βραδινές επιδρομές. Προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες, τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν την κεντρική Ελλάδα.
350 π.Χ.: Ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας παραχωρεί την Ναύπακτο στους Αιτωλούς, η οποία από το 338 π.Χ. γίνεται κατ’ ουσία κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
371 π.Χ.: Μετά τη νίκη των Θηβαίων του Επαμεινώνδα στα Λεύκτρα, οι Λοκροί εντάχθηκαν στη Βοιωτική συμμαχία (Διοδ.Σικ.15, 57).
369 π.Χ.: Οι Λοκροί, συμμετείχαν στην πρώτη εισβολή των Θηβαίων στην Πελοπόννησο, με αρχηγό τον Επαμεινώνδα, όπου μαζί με τους Αρκάδες, κατέστρεψαν την Λακωνία και έφθασαν μέχρι το Γύθειο (Ξεν. ΣΤ΄,5,23).
366 π.Χ.: Έγινε η τρίτη εισβολή των Θηβαίων με τον Επαμεινώνδα στην Πελοπόννησο, ο οποίος απελευθέρωσε, μεταξύ άλλων πόλεων, την Καλυδώνα και τη Ναύπακτο από τους Αχαιούς (Διόδ. Σικ. 15,75).
362 π.Χ.: Οι Λοκροί παίρνουν μέρος στη μάχη της Μαντινείας, συντασσόμενοι με τον στρατό του Επαμεινώνδα (Διοδ. Σικ. 15, 85 ).
355 π. Χ.: Κατά τον Γ΄ ιερό Πόλεμο ( 356-346 ), οι Δυτικοί Λοκροί εκστράτευσαν κατά των Φωκαίων που είχαν αρχηγό τον Φιλόμηλο, αλλά νικήθηκαν και επέστρεψαν στη χώρα τους. (Διοδ. Σικ. ΣΤ΄24, 4).
354 π.Χ.: Οι Λοκροί ηττήθηκαν πάλι από τον Φιλόμηλο, κοντά στους Δελφούς. Ύστερα απ’ αυτό, έστειλαν πρέσβεις και ζήτησαν τη βοήθεια των Θηβαίων. Ο Ονόμαρχος, στρατηγός των Φωκαίων, υπέταξε τότε την Άμφισσα (Διοδ. Σικ. ΣΤ΄28,3).
338 π.Χ.: Κατά τον Δ΄ ιερό Πόλεμο, οι Οζολοί, παρασυρόμενοι από τους συμμάχους τους Θηβαίους προσπάθησαν να κατηγορήσουν τους Αθηναίους για αλαζονεία. Με παρέμβαση όμως του Αθηναίου ρήτορα Αισχίνη, οι κατηγορίες εστράφησαν εναντίον τους, γιατί καλλιεργούσαν κτήματα του Κρισαίου πεδίου που ανήκαν στο μαντείο των Δελφών και εκμεταλλεύτηκαν την ερημωμένη από τον πρώτο ιερό πόλεμο Κίρρα, περιοχή στην οποία απαγορευόταν κάθε δραστηριότητα. Η Δελφική Αμφικτυονία ανέθεσε στον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας να τους τιμωρήσει. Αυτός πολιόρκησε και κατέστρεψε την Άμφισσα.
333 π.Χ.: Οι Λοκροί ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του εναντίον των Περσών και συντάχθηκαν με τα στρατεύματά του στη μάχη στα Άρβηλα (Διοδ. Σικ. 16, 57-3).
322 π.Χ.: Οι Λοκροί πήραν μέρος στον Λαμιακό πόλεμο μεταξύ της συμμαχίας των Αθηναίων και του Αντιπάτρου της Μακεδονίας, στο πλευρό της Συμμαχίας (Διοδ. Σικ. ΙΗ΄, 9,5).
321 π.Χ.: Οι Αιτωλοί εισβάλουν στη χώρα των Οζολών Λοκρών και καταλαμβάνουν πολλές μικρές πόλεις τους (Διοδ. Σικ. ΙΗ΄38, 2).
Τέλη 4ου με αρχές 3ου αιώνα: οι Δυτικοί Λοκροί προσχωρούν στην ισχυρή Αιτωλική Συμμαχία, ενώ οι Ανατολικοί στην δικαιοδοσία του Κασσάνδρου (Διοδ. Σικ. 19, 35, 2 και 78, 5).
279 π.Χ.: Ισχυρή δύναμη των Γαλατών (Κελτών) του Βρέννου επεχείρησε μεγάλη επιδρομή-αντιπερισπασμό στην Αιτωλία, ορμώμενη από το στρατόπεδο τους στις Θερμοπύλες. Κατά την εισβολή τους οι Γαλάτες κατέστρεψαν και έκαψαν την ακμάζουσα αιτωλική πόλη Κάλλιον. Στη συνέχεια άλλο τμήμα Γαλατών, αφού παραβίασε τις Θερμοπύλες εισέβαλε στο Ιερό των Δελφών και το λεηλάτησε. Οι Αιτωλοί, μαζί με Φωκείς και με 400 Αμφισσείς έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν. Τελικά τους εξολόθρευσαν κοντά στους Δελφούς και από τους Γαλάτες και δεν επέζησε κανείς. Ο Παυσανίας περιγράφει με λεπτομέρεια όλα τα συμβάντα (Παυσ. ΧΧΙΙΙ-13).
220-217 π.Χ.: Διεξήχθη ο πρώτος πόλεμος μεταξύ της Αχαϊκής και της Αιτωλικής συμπολιτείας. Οι Δυτική Λοκρίδα ως μέλος της Αιτωλικής συμπολιτείας, πολέμησε στο πλευρό της. Ο ιστορικός Πολύβιος κάνει εκτεταμένη αναφορά στα γεγονότα του πολέμου αυτού.
219 π.Χ.: Οι Αιτωλοί στρατηγοί Αλέξανδρος και Δωρίμαχος, διοργάνωσαν επιχείρηση εναντίον της αχαϊκής πόλης Αιγείρας, η οποία βρισκόταν στην βόρεια ακτή της Πελοποννήσου, ακριβώς απέναντι από την Λοκρική πόλη Οιάνθεια, που ήταν τώρα Αιτωλική (Πολ. Ιστ. Δ΄,57,2).
219 π.Χ.: Ο Φίλιππος ο Ε΄ της Μακεδονίας, σύμμαχος της Αχαϊκής συμπολιτείας, εισέβαλε στην Αιτωλία και κατέλαβε την πρωτεύουσα Θέρμο, την οποία λεηλάτησε και κατέστρεψε ολοσχερώς, μη σεβόμενος ακόμα και τους ναούς. Ο Πολύβιος περιγράφει με λεπτομέρεια τα συμβάντα (Πολ. Ιστ. Ε΄,7,8,9).
Το 218 π.Χ.: Ο Φίλιππος Ε΄ λεηλάτησε τα παράλια της Δυτικής Λοκρίδας, γύρω από την πόλη Οιάνθεια (Πολ. Ιστ. Ε΄,17,8).
217 π.Χ.: Συμφωνείται ειρήνη μεταξύ Φιλίππου Ε΄ και Αιτωλών στη Ναύπακτο. Καθοριστικό ρόλο παίζει ο εκπρόσωπος των Αιτωλών Ναυπάκτιος Αγέλαος, ο οποίος τονίζει την ανάγκη για ειρήνη και ενότητα μεταξύ των Ελλήνων, εκφράζοντας προφητικά τη βεβαιότητα ότι ο νικητής του πολέμου μεταξύ Ρωμαίων και Καρχηδονίων, θα προσπαθήσει να επεκτείνει την κυριαρχία του και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης, η κάθε πλευρά θα διατηρούσε τα κεκτημένα εδάφη (Πολ. Ιστ. Ε΄, 103,104).
211-205 π.Χ.: Στη δεύτερη φάση του πολέμου μεταξύ Μακεδόνων και Αιτωλών, η Ρώμη αρχίζει πλέον να παρεμβαίνει στα πράγματα της Ελλάδας, αφού οι τελευταίοι έχουν συμμαχήσει με τους Ρωμαίους. Η συμφωνία προβλέπει ότι οι καταλαμβανόμενες πόλεις θα δίδονται στους Αιτωλούς, ενώ τα κινητά λάφυρα και η δικαιοδοσία των ανθρώπων θα περιέρχονται στους Ρωμαίους. Το 211 π.Χ. οι Ρωμαίοι και Αιτωλοί σύμμαχοι κατέλαβαν και κατέστρεψαν την στρατηγική πόλη Αντίκυρα, στα παράλια της Οζολίας, εφαρμόζοντας τους όρους της συμφωνίας (Τίτος Λίβιος, ΧΧVI, 26).
207 π.Χ.: Στρατιωτική δύναμη των Αχαιών υπό τον Νικία επέδραμε κατά των Αιτωλικών πόλεων Ερυθρές, Ευπάλιο, Ποτιδάνεια και Απολλωνία.
206 π.Χ.: Η Αιτωλική Συνομοσπονδία και ο Φίλιππους συνάπτουν συνθήκη που προβλέπει την απόσπαση της Οζολίας Λοκρίδας από τους Αιτωλούς [9].
197 π.Χ.: Μετά την ήττα του Φιλίππου Ε΄ και την επικράτηση των Ρωμαίων στην Ελλάδα, οι Λοκρικές πόλεις ήταν μεταξύ των ελληνικών πόλεων που κηρύχθηκαν ανεξάρτητες από τον Ρωμαίο ύπατο, Τίτο Κόϊντο Φλαμινίνο: (Πολ. Ιστ. ΙΗ΄ & 46) [10]. Τότε πολλές λοκρικές πόλεις θα εκδώσουν για πρώτη φορά δικά τους νομίσματα.
167 π.Χ.: Γίνεται ανανέωση του κοινού των Εσπερίων Λοκρών, όπως επιβεβαιώνεται από απελευθερωτικές επιγραφές που βρέθηκαν στους Δελφούς. Στο ανανεωμένο κοινό, δεν συμμετείχαν πολλές πόλεις της Δυτικής Λοκρίδας, όπως η Ναύπακτος, το Μολύκρειο κ.α., που είχαν προσαρτισθεί στην Αιτωλία. Αλλά και οι ανατολικές πόλεις Άμφισσα και Χάλειο φαίνεται ότι παρέμειναν εκτός κοινού.
146 π.Χ.: Μετά την καταστροφή της Κορίνθου από τον Ρωμαίο στρατηγό Μόμμιο, οι δύο Λοκρίδες, μαζί με άλλες περιοχές, προσαρτήθηκαν στην κυριαρχία της Ρώμης.
27 π.Χ.: Πολλοί Αιτωλοί παράκουσαν τη διαταγή του Οκταβιανού Αυγούστου να εποικίσουν τη νέα πόλη Νικόπολη και μετοίκησαν στην Άμφισσα. Αυτό επιβεβαιώνει τη διατήρηση συγγενικών δεσμών των Λοκρών με τους Αιτωλούς, παρ’ όλες τις μεταξύ τους προστριβές.
30 π.Χ.: Με διαταγή του αυτοκράτορα Αυγούστου, οι Δυτικοί Λοκροί, υπάγονται διοικητικά στην Πάτρα (τμήμα της Colonia Patrai). (Παυσ. 10,38,9).
2ος μ.Χ. αιώνας: Όπως αναφέρει ο Παυσανίας στην εποχή του οι Οζόλες και οι Οπούντιοι Λοκροί εξακολουθούσαν να στέλνουν, από έναν εκπρόσωπο στο Αμφικτιονικό συνέδριο.
Αποικίες των Λοκρών
Λοκροί από το Θρόνιο, μαζί με Άβαντες από την Εύβοια, ίδρυσαν στην Βόρεια Ήπειρο τις πόλεις Ωρικό και Θρόνιο. Επίσης, Λοκροί της Ναυπάκτου αποίκησαν τη νήσο Κέα. Το όνομα του νησιού προέρχεται από αρχηγό τους, τον ήρωα Κέω.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα, κάτοικοι της Δυτικής Λοκρίδας, μαζί με Οπούντιους αποίκησαν το 680 π.Χ. την νότια Ιταλία, όπου νίκησαν τον Κρότωνα. Στη συνέχεια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη Μεγάλη Ελλάδα και ίδρυσαν πόλεις κυρίως στα δυτικά παράλια της κάτω Ιταλίας. Τελικά μετακινήθηκαν στα παράλια του Ιονίου, όπου ίδρυσαν σπουδαία πόλη με το όνομα Επιζεφύριοι Λοκροί, ή Locri, μια από τις σημαντικές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας. Η επωνυμία Επιζεφύριοι προέρχεται από τον δυτικό άνεμο Ζέφυρο και αυτό το όνομα έδωσαν στο γειτονικό ακρωτήριο. Η πόλη υπήρξε από τις σημαντικότερες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας.
Τους πρώτους αιώνες ήταν σύμμαχος της Σπάρτης και αργότερα των Συρακουσών και Από αυτήν καταγόταν ο νομοθέτης Ζάλευκος. Ο Πλάτων την αποκαλούσε Άνθος της Ιταλίας λόγω της ευμορφίας των κατοίκων της. Η πόλη ίδρυσε τις αποικίες Ιππόνιο και Μέδμη στην Καλαβρία. Την εποχή του Πολύβιου συμμάχησε με την Ρώμη ενώ καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς. Στους Επιζεφύριους υπήρχαν δύο σπουδαία ιερά, της Περσεφόνης, η οποία λατρευόταν ως προστάτιδα του γάμου, και της Αφροδίτης. Επίσης διέθετε θέατρο του 4ου αι. π.Χ., καθώς και ναό Ιωνικού ρυθμού, από τον 5ο αι. π.Χ. Τα ερείπιά της σώζονται 3 χλμ. δυτικά της πόλης Περάτσε Μαρίνα.
Οικονομία, Σχέσεις και Πολιτισμός
Ελάχιστες είναι οι πληροφορίες για την οικονομία της περιοχής στην αρχαιότητα. Οι κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία και πολύ λιγότερο η γεωργία. Όμως στις ορεινές περιοχές της Οπούντιας Λοκρίδας η έλλειψη εύφορων εδαφών φαίνεται να ανάγκαζε τους κατοίκους να επιδίδονται συχνά στην ληστεία και στην πειρατεία [5]. Τον καιρό του Πελοποννησιακού πολέμου οι Οζόλες, όπως οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες, αναφέρονται από τον Θουκυδίδη ως ημιβάρβαροι, κυρίως λόγω της τραχύτητας και του απλού τρόπου ζωής τους, αφού ήταν από τα μόνα φύλα που δεν χρησιμοποιούσαν δούλους για την καλλιέργεια της γης, κάτι που την εποχή εκείνη ήταν περιφρονητέο [11].
Οι πόλεις της Εσπερίας και Οπουντίας Λοκρίδας διατηρούσαν πάντοτε πολύ καλές σχέσεις μεταξύ τους, όπως μαρτυρούν η συνεργασία για την δημιουργία αποικίας στην Kάτω Ιταλία, αλλά και αρχαίες επιγραφές που εντοπίσθηκαν [12].
Οι Λοκροί είχαν ανέκαθεν εχθρικές σχέσεις με τους γείτονές τους Φωκείς και Αιτωλούς. Επίσης, συχνά είχαν διαφορές και με τους Ευβοιείς και τους Θηβαίους. Οι Λοκροί πολεμιστές ήταν γνωστοί για την ανδρεία τους. Ζώντας σε κλειστές κοινωνίες, διατηρούσαν τις αξίες και αρετές των προγόνων τους. Ήταν πολεμοχαρείς και τιμούσαν ιδιαίτερα τον Άρη, τον θεό του πολέμου, και έφεραν σύμβολά του στον θώρακα τους.
Στην Ναύπακτο αναπτύχθηκε, μεταξύ άλλων, η ποίηση αλλά και η αγαλματοποιία. Συγκεκριμένα, υπήρχε η παράδοση ότι στην περιοχή είχε καταφύγει ο ποιητής Ησίοδος, ο οποίος και φονεύθηκε στο ιερό του Νέμειου Δία, που βρισκόταν στην κοιλάδα του Μόρνου ή στους γύρω λόφους (Θουκ. Γ-96) και ότι εκεί υπήρχε ο τάφος του (Πλούταρχος, Των Επτά Σοφών Συμπόσιον, 162d[4]). Επίσης, ο Παυσανίας αναφέρει τον ποιητή Καρκίνο (Ναυπάκτια Έπη) που καταγόταν από την πόλη, δηλώνοντας μια παράδοση για την Ησιόδεια ποίηση στην περιοχή. Τέλος, ο Παυσανίας κάνει αναφορά (Παυσ. Αχαϊκά ΧVIII.10) στο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Λαφρίας Άρτεμιδος της Καλυδώνας, έργο των Ναυπάκτιων Μεναίχμου και Σοΐδα.
Νομίσματα
Η κοπή νομίσματος είναι τουλάχιστον ενδεικτική για την ακμή μιας αρχαίας πόλης. Τα λοκρικά νομίσματα που έχουν βρεθεί χρονολογούνται μετά το 400 π.Χ., ενώ τα περισσότερα προέρχονται από την Οπουντία Λοκρίδα. Μετά την Ανταλκίδειο ειρήνη (386 π.Χ.), ο Οπούς έκοψε νομίσματα που έφεραν το όνομα της πόλης με την επιγραφή «ΟΠΟΝΤΙΩΝ». Τα λοκρικά νομίσματα ήταν στο πρότυπο των νομισμάτων της Αίγινας. Στα νομίσματα απεικονίζονται ο Αίας ο Λοκρός, ο Ερμής, ο Απόλλων, η Αθηνά, ο Κένταυρος καθώς και διάφορα σύμβολα και σχέδια. Μερικές επιγραφές νομισμάτων που παραπέμπουν στις πόλεις που τα έκοβαν είναι ΑΜΦΙΣΣΕΩΝ, ΟΙΑΝΘΕΩΝ, ΟΠΟΝ, ΣΚΑΡΦΕΩΝ, ΘΡΟΝΙΕΩΝ.
Μετά την ήττα της στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), η Θήβα μαζί με τον σύμμαχό της Οπούντα έχασαν το δικαίωμα κοπής αργυρών νομισμάτων, το οποίο μεταφέρθηκε στις Βοιωτικές και Λοκρικές πόλεις αντίστοιχα. Την περίοδο αυτή, τα νομίσματα των Λοκρών έμοιαζαν με τα παλαιότερα, είχαν όμως διαφορετικές επιγραφές: «ΛΟΚΡΩΝ ΥΠΟΚ», «ΛΟΚΡ», «ΛΟ» ή «ΛΟΚΡ ΕΠΙΚΝΑ».
Κατά την Μακεδονική κατάκτηση, μετά το 300 π.Χ., φαίνεται ότι οι Λοκροί δεν έκοβαν νομίσματα. Την περίοδο της Αιτωλικής Συμπολιτείας (279-168 π.Χ.), στο Θρόνιο, την Άμφισσα, την Οιάνθεια και την Ποτιδάνεια κόβονταν χάλκινα νομίσματα με αιτωλικές μορφές. Το 197 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος ύπατος Φλαμινίνος ανακήρυξε ελεύθερες τις ελληνικές πόλεις, ο Οπούς άρχισε να κόβει νομίσματα με παλαιές μορφές και με εγχάρακτη επιγραφή ΟΠΟΥΝΤΙΩΝ αντί ΟΠΟΝΤΙΩΝ. Τότε αρκετές άλλες λοκρικές πόλεις έκοψαν για πρώτη φορά δικό τους νόμισμα (Σκάρφεια, Θρόνιο, Φύσκος, Οιάνθεια, κ.α.). Η κοπή νομισμάτων σταμάτησε με την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας, το 146 π.Χ. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση ο Οπούς επανέλαβε την κοπή νομισμάτων για μικρή περίοδο. Μερικά νομίσματα απεικονίζουν τις κεφαλές του Άρη και της Περσεφόνης στη μια πλευρά και ένα πολεμιστή στην άλλη (συνήθως ο Αίας).
Παραπομπές:
- [1] (Ιλιάδος Β, 530 ): «…Λοκρών δ΄ηγεμόνευεν Όϊλήος ταχύς Αίας μείων, ού τι τόσος γε όσος Τελεμώνιος Αίας αλλά πολύ μείον…τώ δ΄άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο Λοκρών οί ναίουσι πέρην ιερής Ευβοίης.»
- [2] Στράβων (C-427): «…Πόλεις δ’ έσχον Αμφισσά τε και Ναύπακτον, ών η Ναύπακτος σημμένα Αντιρρίου πλησίον, ωνόμασται δ’ από της ναυπηγίας της εκεί γενομένης είτε των Ηρακλειδών εκεί ναυπηγησαμένων τον στόλον, είθ’ (ως φήσιν Έφορος) Λοκρών έτι πρότερων παρασκευασάντων …»
- [3] (Ηρόδ. VIII, 32-2): «… οἳ δὲ πλεῦνες αὐτῶν ἐς τοὺς Ὀζόλας Λοκροὺς ἐξεκομίσαντο, ἐς Ἄμφισσαν πόλιν τὴν ὑπὲρ τοῦ Κρισαίου πεδίου οἰκημένην..»
- [4] Πλούταρχου, Των Επτά Σοφών Συμπόσιον
- [5] Γιούλη Βελισσαροπούλου, Πειρατεία και πειρατές στην ελληνική αρχαιότητα, περ. Αρχαιολογία, τ. 3 (Μάιος 1982)
- [6] Αθανάσιος Παπαδημητρίου, «Αρχαία Δυτική Λοκρίδα», 2013
- [7] L. Lerat, «Οι Εσπέριοι Λοκροί», 1952
- [8] Ιστορία της Ελλάδος, Α. Στρατηγόπουλου, τομ. 3, σελ. 51
- [9] Ιστ. «Ελληνικού Εθνους της Ακαδημίας Αθηνών», τόμος 4, σελ. 429
- [10] «… Η Σύγκλητος η Ρωμαίων και Τίτος Κοϊντος στρατηγός ύπατος, καταπολεμήσαντες βασιλέα Φίλιππον και Μακεδόνας, αφίεσιν ελευθέρους, αφρούρητους, αφορολόγητους, νόμοις χρώμενους τοις Πατρίοις, Κορινθίους, Φωκέας, Λοκρούς, Ευβοείς, Αχαιούς τους Φθιώτας, Μάγνητας, Θετταλούς, Περραβούς».
- [11] Κ. Παπαρηγόπουλος "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Α.
- [12] Wilchelm Vollgraff: Bulletin de Correspondance Hellenique 25, 1901 "Deux inscriptions d' Amphissa".
- [13] Διόδ. Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη ΙΣΤ', κεφ. ΙΙ.
Συντάκτες:
Αθ. Παπαδημητρίου, Χ. Α. Αλεξόπουλος
Έργο Ε.Ε. «Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών
Πηγές:
- Αθανάσιος Παπαδημητρίου, «Αρχαία Δυτική Λοκρίδα», 2013
- L. Lerat, «Οι Εσπέριοι Λοκροί», 1952
- W. Oldfather, “Lokris”, Γερμανική Εγκυκλοπαίδεια «Real Encyclopadie», 1926
- Λοκροί, Βικιπαίδεια
- Αρχαία Λοκρίδα, Βικιπαίδεια
- Forum Ancient Coins
Σχετικοί Σύνδεσμοι:
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι:
Σχόλια