Στοιχεία Βιομηχανικού Πολιτισμού στη Λάρυμνα Λοκρίδας

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ

Πέτρος Ν. Σελέκος ερευνητής

ΘΕΜΑ

Κυρίες και Κύριοι σύνεδροι,

Ο βιομηχανικός πολιτισμός με τη μορφή που τον γνώρισε οκόσμος εδώ και 150 περίπου χρόνια αποτελεί πια παρελθόν. Η εξελικτική πορεία των πραγμάτων με την επιστήμη να παίζει πρωταγω-νιστικό ρόλο και να δημιουργεί νέες καινοτόμες τεχνολογίες με εφαρμογή σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, έχει εντά-ξει τον κόσμο μας στο σύγχρονο μεταβιομηχανικό πολιτισμό, ή κατάτους θεωρητικούς ψηφιακό πολιτισμό. Η μετάβαση όμως αυτή έχειαφήσει πίσω της μια κληρονομιά ανυπολόγιστης ιστορικής και πολιτισμικής αξίας ισότιμη με εκείνη άλλων ιστορικών εποχών.

Η ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας, όπως καταγράφεται σήμερα μέσα από τους σιωπηλούς της μάρτυρες, τα μνημεία της βιομηχανικής κληρονομιάς, είναι από τα πιο σημαντικά πλην όμως από τα πλέον παραγνωρισμένα κομμάτια της νεοελληνικής μας παράδοσης. Τόσο οι φυσικοί τόποι βιομηχανικής εκμετάλλευσης με τα τεχνικά έργα, όσο και τα κελύφη των κτιρίων αλλά και ο εξοπλισμός που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα,αποτελούν φορείς μνήμης για την κοινωνία μας, που ιστορούν τις σκληρές προσπάθειες για την υλοποίηση ενός αναπτυξιακού οράματος, στο οποίο είχε εναποτεθεί η προσδοκία ότι θα οδηγήσει στην αναγέννηση τηςχώρας, θα τη βγάλει από τη πορεία του μαρασμού και θα την εντάξει δυναμικά στο διεθνές οικονομικό προσκήνιο.Στη Λάρυμνα της Λοκρίδας, στο ανατολικό σύνορο του Φθιωτικού χώρου, ο σπόρος του βιομηχανικού πολιτισμού φύτρωσε σε γόνιμο έδαφος και έβγαλε καρπούς χάρη στο μόχθο των ανθρώπων και στην εξέλιξη της τεχνολογίας.Η παρούσα ανακοίνωση είναι μια προσπάθεια, που αποσκοπεί στην ανάδειξη του ιστορικού πλαισίου της βιομηχανικής κληρονομιάς τηςΛάρυμνας μέσα στο χώρο και το χρόνο. Η βιομηχανία, ήδη, μέσα από την αδιάλειπτη παρουσία της, από το τελευταίο τέταρτο του 19ουαιώνα εξελίσσεται σταδιακά για πάνω από εκατό χρόνια και διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου.Η προσέγγιση του θέματος γίνεται μέσα από τις γραπτές πηγές και από τις προφορικές μαρτυρίες, οι οποίες, αποτελούν τις βασικές πηγές πληροφόρησης στην ερευνητική αυτή προσπάθεια.Η απελευθέρωση του ελληνισμού και η ίδρυση του Ελληνικού κράτους το 1830, που ξεπήδησε μέσα από τις φλόγες της επανάστασης βρίσκει τη χώρα καθημαγμένη και υπανάπτυκτη. Την εποχή εκείνη στην παραλία του φυσικού όρμου «Λάρμες», ένας μικρός οικισμός αναγεννιέται πάνω στα ερείπια της αρχαίας Λάρυμνας. Τον μικρό αυτό οικισμό οι πρώτοι κάτοικοι θα τον ονομάσουν «Καστρί» λόγω της ύπαρξης στο χώρο της αρχαίας ακρόπολης με τα επιβλητικά τείχη. Αυτό δείχνει πως ηαρχαία κληρονομιά είχε επηρεάσει βαθύτατα τους νέους οικιστές. Η αρχαία ονομασία «Λάρυμνα», χρησιμοποιούνταν κυρίως από τις υπηρεσίες του κράτους (δημόσια έγγραφα) για τον προσδιορισμό της περιοχής και βεβαίως του οικισμού.Από τότε λοιπόν αρχίζει ν’ αναπτύσσεται και το κοινωνικό περιβάλλον που θα δημιουργήσει σιγά, σιγά την σύγχρονη ιστορία της Λάρυμνας.Μια ιστορία που περιδινήζεται γύρω από τις εξελίξεις κάθε εποχής. Η ζωή στο χώρο είναι πρωτόγονη και σε γενικές γραμμές μπορούμε ναπούμε, πως η κατάσταση που επικρατεί στη Λάρυμνα, κυρίως τα πρώτα50 χρόνια, καθρεπτίζει τον τρόπο ζωής της ελληνικής επαρχίας μετά την ανεξαρτησία.Σημαντικό σταθμό για την τοπική κοινωνία στα δύσκολα αυτά χρόνια,θα αποτελέσει το ενδιαφέρον για εκμετάλλευση της μεταλλοφόρου περιοχής του «Αγίου Ιωάννου», που ξεκινάει το 1870. Η Λάρυμνα αυτόματα αποκτά ιδιαίτερη αξία και το λιμάνι της (όπως και στην αρχαιότητα), θα έχει από δω και πέρα στρατηγική σημασία για τα οικονομικά συμφέροντα της Ελλάδας, διότι απ’ αυτό θα γίνεται η εξαγωγή του μεταλλεύματος στο εξωτερικό.Η μεταλλοφόρος περιοχή βρίσκεται περίπου 7 χιλιόμετρα Νότια της Λάρυμνας ακριβώς, στα σύνορα του Νομού Φθιώτιδας και του Νομού Βοιωτίας. Συγκεκριμένα συμπεριλαμβάνει τους ορεινούς όγκους: της Σπαρτιάς, της Μάλι-Ντάρδας, καθώς επίσης και το όρος Πτώον.Η φύση στο «βαθύ χρόνο» και συγκεκριμένα κατά την Κρητιδική περίοδο (146 - 65 εκατομμύρια έτη πριν από σήμερα), φρόντισε να πλουτίσει τα σπλάγχνα της γης στην εν λόγω περιοχή με «σιδηρονικελιούχαιζηματογενή κοιτάσματα». Η γεωλογική αυτή ιδιαιτερότητα στάθηκε η αιτία, για να αναπτυχθεί στη Λάρυμνα ο βιομηχανικός πολιτισμός σ’ όλοτου το μεγαλείο και να γραφεί στη μικρή αυτή γωνιά του Λοκρικού χώρου μια από τις σημαντικότερες σελίδες της Ελληνικής Βιομηχανικής Ιστορίας.Τα μεταλλεία της Λάρυμνας ήσαν γνωστά από την αρχαιότητα. Ο Παυσανίας μάλιστα δίνει και συνοπτική περιγραφή της περιοχής. Η δυσκολία όμως στην εκμετάλλευσή τους τα άφησε ανενεργά για πάραπολλούς αιώνες και κανείς δεν ενδιαφέρθηκε για την αξιοποίησή τουςμέχρι και τα τέλη περίπου του 19ουαιώνα.¹

Το ενδιαφέρον για το μεταλλείο αρχίζει σχεδόν ταυτόχρονα με την απόφαση του Ελληνικού κράτους, το 1861, να ασχοληθεί σοβαρά με τηνεκμετάλλευση των γνωστών τότε μεταλλείων. Είναι η εποχή όπου η μεταλλευτική κίνηση σε όλη την Ελλάδα όπως αναφέρει και ο Α. Μανσόλας (τμηματάρχης το 1876 στο Υπουργείο Εσωτερικών-Διεύθυνση Δημόσιας Οικονομίας), «ήρχισεν από του έτους 1861, καθισταμένη καθημερινώς εντονωτέρα». Και όπως ο ίδιος σημειώνει: «Από του έτους 1867και μετέπειτα υπεβλήθησαν εις το Υπουργείον Εσωτερικών 1.086 αιτήσεις περί παραχωρήσεως μεταλλείων και ορυχείων, περιλαμβάνουσαι εκατομμύρια στρεμμάτων και άπαντα σχεδόν τα είδη των μεταλλείων καιορυχείων».Αυτή την περίοδο φαίνεται πως δόθηκε η άδεια από το κράτος, για εκμετάλλευση των κοιτασμάτων σιδήρου στην περιοχή του «Αγίου Ιωάννου»· διότι όπως μας πληροφορούν και οι πηγές, το μεταλλείο είναι ήδη γνωστό από το έτος 1870. Από τότε θα πρέπει να ξεκίνησαν και οι πρώτες μεταλλευτικές δραστηριότητες στην περιοχή.Η Δωδεκαετία ανασυγκρότησης, που ακολούθησε με τη διακυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη, ήταν περίοδος ανάπτυξης της βιομηχανίας και του εξωτερικού εμπορίου. Με την εξέλιξη αυτή το άγονο μέρος της περιοχής εκτός από την αξία του σαν βοσκότοπος, παίρνει αυτόματα μεγαλύτερη αξία από το μετάλλευμα που υπάρχει κάτω απ’ αυτό και προσελκύει το ενδιαφέρον του επιχειρηματικού κόσμου της εποχής εκείνης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έλληνες επιχειρηματίες και τραπεζικοί οργανισμοί επενδύουν τα κεφάλαια τους στην εξορυκτική δραστηριότητα των μεταλλείων της Λάρυμνας, προκειμένου να εξασφαλίσουν πλούσια κέρδη. Από την άλλη πλευρά στο μικρό ελληνικό κράτος, που ήταν μια χώρα που «ήθελε να ζήσει και θα ζήσει», όπως δήλωνε και ο Χαρίλαος Τρικούπης, η εξέλιξη αυτή δημιουργεί πολλές ελπίδες διότι η μεταλλεία αποτελεί υποδομή της οικονομίας και τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται κυρίως η βαριά βιομηχανία.Το περιβάλλον που διαμορφώνεται από τα πρώτα κιόλας χρόνια, εξαιτίας της μεταλλευτικής κίνησης, θα μετατρέψει τη Λάρυμνα σε κέντροτων εξελίξεων του βιομηχανικού πολιτισμού. Οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις του «Μάτσα» και του «Απέργη» με σημαντικά κεφάλαια και με ειδικευμένο τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό θα πρωτοστατήσουν στον τομέα. Σημαντικά είναι τα τεχνικά έργα που δημιουργούνται για να συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαδικασία εξόρυξης του μεταλλεύματος στην περιοχή του «Αγίου Ιωάννου», ενώ οι κύριες εγκαταστάσεις των μεταλλευτικών επιχειρήσεων γεννιούνται στην καρδιά του λιμανιού της Λάρυμνας, όπου καταλήγει και το σιδηροδρομικό δίκτυο μεταφοράς του μεταλλεύματος, καλύπτοντας μια απόσταση 16 περίπου χιλιομέτρων. Τολιμάνι της Λάρυμνας έχοντας πρόσβαση στο Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο, θαόλο στο εξωτερικό.Η ανατολή του 20ουαιώνα βρίσκει την Ελλάδα στα γεωγραφικά σύνορα του 1881. Η Ελληνική κοινωνία και οικονομία ταλανίζονται από προβλήματα που ανάγονται στον προηγούμενο αιώνα. Κυρίως λόγω τηςπτώχευσης του 1893, της ήττας του 1897 και από την επιβολή του Διεθνούς οικονομικού ελέγχου το 1898. Η Ελληνική βιομηχανία, ωστόσο, μετη συγκέντρωση των εγχώριων κεφαλαιουχικών πόρων στους κλάδους καταναλωτικών αγαθών και του ξένου κεφαλαίου στις εξορυκτικές βιομηχανίες, σημειώνει ένα νέο ξεκίνημα στις αρχές της πρώτης δεκαετίαςτου 20ουαιώνα. Την περίοδο εκείνη η μεταλλευτική δραστηριότητα στη Λάρυμνα όπως άλλωστε αποδεικνύουν και τα στοιχεία, έχει μια εξελικτική πορεία σημειώνοντας ικανοποιητικές προόδους.Το ενδιαφέρον του επιχειρηματικού κόσμου για τα μεταλλεία συνεχίζεται αμείωτο. Το 1901 με Βασιλικό Διάταγμα παραχωρήθηκε στον Αντώνιο Σταματιάδη έκταση 92.000 στρεμμάτων για έρευνα και εκμετάλλευση. Τα αμέσως επόμενα χρόνια, ακολούθησαν και άλλες μεταλλευτικές παραχωρήσεις προς διάφορους επιχειρηματίες. Οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη Λάρυμνα κατά την πρώτη δεκαετία του 20ουαιώνα,είναι:

Α)Oι εταιρείες του «Μάτσα» και του «Απέργη», που συνεχίζουν την εξορυκτική τους δραστηριότητα επενδύοντας παράλληλα και σε έργα υποδομής.

Β) Η «Ελληνική Εταιρεία Μεταλλείων» με εξαγωγή χρωμιούχου σιδήρου περίπου 100.000 τόνουςτο χρόνο και Γ) η «Ανώνυμος Μεταλλευτική Εταιρεία Λοκρίς» με εξαγωγή 80.000-100.000 τόνους το χρόνο σιδηρομεταλλεύματος. Στη Λάρυ-μνα επίσης, είχαν την έδρα τους: Α) η «Εταιρεία Μεταλλείου Αταλάντης», και Β) η εταιρεία «Λούτσι», παράρτημα της εταιρείας

GreekironoreCorperationLtd

. Όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία, η εξορυκτική δραστηριότητα των εταιρειών την περίοδο αυτή παρουσιάζει αλματώδη ανάπτυξη με την παραγωγή να φτάνει περίπου στους 400.000 τόνους ετησίως,επιφέροντας βέβαια σημαντικά έσοδα στο ταμείο του κράτους.Η εκμετάλλευση του κοιτάσματος γινόταν από επιφανειακά λατομεία(νταμάρια) και από υπόγειες στοές (γαλαρίες). Το εργατικό δυναμικό«μυρμιγκιές», άντρες και γυναίκες με αξίνες, λοστούς και μεγάλα σφυριά δούλευαν από «νύχτα σε νύχτα», σκληρά, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των εταιρειών. Οι εργάτες, αφού έβγαζαν το μετάλλευμα από τα λατομεία και τις γαλαρίες με μικρά «βαγονέτα», το συσσώρευαν σε πλατείες. Έπειτα ακολουθούσε η διαλογή από τις γυναίκες, το καθάρισα δηλαδή του μεταλλεύματος από τις πέτρες, το μάρμαρο και τις άλλες προσμίξεις και το σπάσιμό του σε μικρά κομμάτια. Στη συνέχεια το μετάλλευμα φορτωνόταν σε βαγόνιατα οποία έσερνε ατμομηχανή και μεταφερόταν στο λιμάνι της Λάρυμνας,όπου αποθηκευόταν σε μεγάλες πλατείες χωρητικότητας περίπου 30.000τόνων. Στη συνέχεια, ανάλογα με τις παραγγελίες των εταιρειών φορτωνόταν σε πλοίο με χειροκίνητα βαγονάκια και έφευγε για το εξωτερικό χωρίς καμία κατεργασία.Από δημοσίευμα της εφημερίδας«Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ», πληροφορούμαστε πως το 1905, η ημερήσια παραγωγή της εταιρείας του «Μάτσα»ήταν 250 τόνοι μεταλλεύματος. Όπως αναφέρει μάλιστα ο ίδιος ο επιχειρηματίας «Από του επομένου έτους(1906) και εφεξής θα είμαι εις θέσιν, συνεπεία των προπαρασκευαστικών έργων άτινα θα εκτελέσω και άτινα θα είναι έτοιμα μετά 6 περίπου μήνας,να παραγάγω 500-600 τόνους την ημέραν δηλαδή 150-180.000 τόνους ετησίως, ίσως δε και περισσότερον». Η αναφορά επίσης στα οικονομικά της επιχείρησής του καθρεπτίζει το κλίμα της εποχής: «Είχομεν έως τώρα τόσα πολλά άλλα πράγματα μάλλον επείγοντα δια τη δουλειά να κάμωμεν ώστε ούτε καιρός ούτε χρήματα μας έμενον δια τας οικοδομάς.Τελευταίως όμως επραγματοποιήσαμεν οικονομικόν τινά συνδυασμόνδι’ ου εισηγάγομεν τας μετοχάς μας εις το χρηματιστήριον των Παρισίων και εξεύρομεν νέα κεφάλαια, τώρα δε ομού με άλλας συμπληρωματικάς εγκαταστάσεις θα οικοδομήσω και δια γραφεία και δι’ εμε».Τα μεγαλεπήβολα, ωστόσο, σχέδια του Μάτσα, θα ανατραπούν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, λόγω της απρόσμενης ανακάλυψης του Νικελίου από την εταιρεία «Λοκρίς». Το 1910, η εταιρείας «Λοκρίς»,ανακαλύπτει στο χημικό της εργαστήριο την ύπαρξη Νικελίου στο μετάλλευμα της περιοχής του «Αγίου Ιωάννου». Η ανακάλυψη αυτή έμελλε να αλλάξει τελείως τα δεδομένα της εκμετάλλευσης. Η εταιρεία «Λοκρίς» στη συνέχεια συνάπτει διαδοχικές συμφωνίες με τους δικαιούχους των παραχωρήσεων και αποκτά τα μεταλλευτικά δικαιώματα όλης της περιοχής. Στα επόμενα χρόνια και ως το 1918, η εταιρεία θα εξορύξει 85.997τον. μετάλλευμα, το οποίο, με την τότε μέση τιμή των 39,08 δρχ. τον τόνο(FOBΛάρυμνα), απέφεραν έσοδα 3.360.000 δρχ.Η ζωή στη Λάρυμνα την εποχή εκείνη παρουσιάζει μια έντονη κινητικότητα σε σχέση με τα γειτονικά χωριά της περιοχής. Η αναζήτηση εργασίας στα μεταλλεία είναι ο βασικός λόγος όπου εργάτες, τεχνίτες, επιστήμονες, ξένοι περιηγητές, καθώς επίσης και καλλιτέχνες (κυρίως κομπανίες μουσικών), καταφτάνουν στο χώρο για να ικανοποιήσουν τις προσωπικές τους επιδιώξεις. Σημαντικός είναι ο αριθμός των εργατών από την Εύβοια, τη Μήλο και τη Σέριφο. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς κουβα-λούσαν την εμπειρία των μεταλλείων απ’ τις ιδιαίτερες πατρίδες τους, γι’αυτό άλλωστε δούλεψαν ως εμπειροτέχνες στις υπόγειες εκμεταλλεύσεις,σε αντίθεση με τον ντόπιο πληθυσμό που απέφευγε την εργασία μέσα στις γαλαρίες. Οι ντόπιοι προτιμούσαν συνήθως τις υπαίθριες εργασίες.Κυρίως το φόρτωμα των καραβιών. Λίγο - πολύ αυτές οι συνθήκες θα χαρακτηρίζουν τη μεταλλεία στη Λάρυμνα και τις επόμενες δεκαετίες.Η περίοδος 1920-1930 υπήρξε μια δεκαετία σημαντικών εθνικών εξελίξεων που σημάδεψαν τη μετέπειτα πορεία του ελληνισμού με άμεσες επιπτώσεις στο κοινωνικό,πολιτικό και οικονομικό πεδίο. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922)και συγκεκριμένα από το1923, η ελληνική μεταλλεία κατάφερε να σταθεροποιήσει την παραγωγή της στα επίπεδα του 1918. Η παραγωγή σιδηρομεταλλευμάτων ανήλθε στους 100.115 τόνους. Το 1924 ιδρύθηκε ο «Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων» (Σ.Μ.Ε). Στο ίδιο χρονικό διάστημα, η εταιρεία «Λοκρίς», εξακολούθησε να εκμεταλλεύεται το μεταλλείο στη Λάρυμνα, η οποία όμως από το 1929 το εκμίσθωσε στην «Ανώνυμο Διεθνή Εταιρεία Μεταλλείων». Η εταιρεία αυτή (όπως βεβαίως και οι προηγούμενες) έστελνε το μετάλλευμα στο εξωτερικό, κυρίως στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία ακατέργαστο. Την περίοδο εκείνη λειτουργούσαν επίσης και άλλα δυο κέντρα εκμετάλλευσης, η Τσούκα στην περιοχή του Μαρτίνου και το Λούτσι. Σε όλες τις τοποθεσίες πουαναφέραμε η εξόρυξη γινόταν με υπόγειες σήραγγες (γαλαρίες).²Μια σημαντική εξέλιξη που συνδέεται άρρηκτα με τα μεταλλεία στη Λάρυμνα, είναι η θαλάσσια επικοινωνία με την πόλη της Χαλκίδας, που φαίνεται πως ξεκίνησε παράλληλα με τις δραστηριότητες των πρώτων μεταλλευτικών εταιρειών στην περιοχή. Ήδη το 1905 η εταιρεία του«Μάτσα» διέθετε καραβάκι με το όνομα «Λούσι», για τη συγκοινωνία μεταξύ Λάρυμνας και Χαλκίδας. Με τον τρόπο αυτό άνοιξε ένας σπουδαίος θαλάσσιος εμπορικός δρόμος, με κέντρο το λιμάνι της Λάρυμνας,που έβγαλε τα χωριά της περιοχής (Λοκρίδας και Βοιωτίας) απ’ την απο-μόνωση, λόγω έλλειψης οδικού δικτύου. Η κατάσταση αυτή συνέβαλε Ντηζελάμαξα του οίκου KRUPP.

θετικά στις εμπορικές συναλλαγές, στις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων, καθώς επίσης και στη Λαϊκή αρχιτεκτονική του τόπου.Κατά την τρίτη δεκαετία του 20ουαιώνα, η ζωή στη Λάρυμνα με πολύμόχθο τραβούσε το δικό της ανηφόρι. Τα μεταλλεία της περιοχής (Λάρυμνα, Τσούκα και Λούτσι), εξακολουθούν να δουλεύουν συμβάλλοντας στην τοπική και βεβαίως την εθνική οικονομία. Την περίοδο εκείνη εκατοντάδες εργάτες, ντόπιοι, αλλά και από άλλες περιοχές της χώρας,κυρίως από την Εύβοια, εργάζονται στις μεταλλευτικές εταιρείες. Οι πιο έμπειροι και ολιγογράμματοι απ’ αυτούς αναλάμβαναν καθήκοντα επιστάτη, οι υπόλοιποι δούλευαν ως απλοί εργάτες, ή εργατοτεχνήτες σταδιάφορα «πόστα» του έργου. Από παλιούς εργάτες, αναφέρονται ως κυριότερες ειδικότητες των εργατοτεχνιτών οι «Μιναδόροι, οι Κασσαδόροι, οι Υποστηριχτές, οι Μπαζαδόροι, οι Ξυλουργοί και οι Σιδηρουργοί ήκαμιναδόροι».³ Οι ξένοι εργάτες στεγάζονταν είτε στο συνοικισμό της Λάρυμνας, είτε στους μικρούς οικισμούς που είχαν χτίσει οι εταιρείες στις περιοχές εξόρυξης του μεταλλεύματος.Από μαρτυρίες παλιών εργατών μαθαίνουμε: «πως η δουλειά στις γαλαρίες ήταν πολύ σκληρή, από το πρωί ως το βράδυ. Ο επιστάτης ήταν αρμόδιος για τα πάντα. Αυτός έκανε κουμάντο, αυτός έγραφε τα μεροκάματα, αυτός άμα ήθελε…σου έκοβε και το μεροκάματο!», αφηγήθηκε παλιός εργάτης.Τα μεροκάματα στις γαλαρίες προπολεμικά, ξεκινούσαν από τις 15δρχ. και έφταναν ως τις 60 και τις 65 δρχ. Αξιοσημείωτο επίσης είναι, πως το εργατικό προσωπικό, όπως αφηγούνται οι παππούδες σήμερα, πληρωνόταν κάθε δυο ή και τρεις μήνες!Παρά τις ομολογουμένως σκληρές συνθήκες εργασίας τον καιρό εκείνο και την καθυστέρηση της πληρωμής των εργατών, το μεροκάματο(από την εργασία στην εταιρεία), αποτελούσε σημαντικό έσοδο για την τοπική κοινωνία και για τους κατοίκους των γύρω χωριών. Ειδικά για τους ντόπιους Λαρυμναίους (άνδρες και γυναίκες), η φόρτωση των καραβιών με μετάλλευμα, παρ’ όλο που ήταν κουραστική δουλειά, ήταν μια ανάσα στα οικονομικά τους.Με αφορμή τη φόρτωση και την εκφόρτωση των καραβιών, δημιουρ-γήθηκε από ντόπιους εργάτες, ο πρώτος συνδικαλιστικός πυρήνας στη Λάρυμνα. Η κίνηση αυτή που οργανώθηκε γύρω στο 1934 με 1935, ονομάστηκε: «Σωματείο Φορτοεκφορτωτών» και έφερε την ονομασία «Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ». Το σωματείο αυτό δραστηριοποιήθηκε δυναμικά στον τομέα των φορτοεκφορτώσεων μέχρι και την έναρξη του πολέμου,τον Οκτώβριο του 1940. Εν τω μεταξύ, την ίδια περίοδο, οι μεταλλευτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Λάρυμνας συμμετέχουν ενεργά, σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση, στην προσπάθεια της

πολιτείας για ανάδειξη του εθνικού πλούτου της χώρας.

Από δημοσίευμα τηςεφημερίδας «Η ΕΠΑΡΧΙΑ» πληροφορούμαστε, ότι το 1931 στην έκθεση της Θεσσαλονίκης: «Εν από τα μάλλον ενδιαφέροντα τμήματα του περιπτέρου Εθνικής Παραγωγής είναι του Νομού Φθιωτιδοφωκίδος.Μια πνοή επιστημονικής μεθοδικότητος, μερίμνης και δημιουργίας απ’άκρου εις άκρον…». Μεταξύ των εκθεμάτων υπήρχαν και τα «Προϊόντατων μεταλλείων Λαρύμνης, Τσούκας και Αταλάντης χρωμιούχου σιδήρου και νικελίου, χρώμιον Δαουκλή και Δομοκού, λιγνίτου ΑγίουΚων)τίνου άπαντα επιστημονικώς ταξιθετημένα με τους βαθμούς τηςμεταλλικής συστάσεώς των…».

Σύμφωνα λοιπόν με όλα τα στοιχεία, η Λάρυμνα τον καιρό εκείνοήταν το κέντρο της βιομηχανικής ζωής όλης σχεδόν της περιφέρειας(Ανατολική Λοκρίδα και Βοιωτία). Ο κόσμος των μεταλλείων είχε ως βάση για την εξυπηρέτηση των αναγκών του τη Λάρυμνα. Και όπως μας πληροφορεί και πάλι δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας. Το 1938 δημιουργήθηκε μεγάλη αναστάτωση στη Λάρυμνα και μάλιστα στους κόλπους των εργατών με αφορμή το κλείσιμο του Τηλεγραφείου.«Δεν στερείται μόνον το τηλεγαφείον του Μαρτίνου τηλεγραφητού αλλά και η Λάρυμνα, αυτή μάλιστα από 3 ολκλήρων ετών! Μια ολόκληρος περιφέρεια ήτις εξυπηρετείτο από το τηλεγραφείον της Λαρύμνης είναι υποχρεωμένη να μεταβαίνει εις Αταλάντην ή Χαλκίδα δια να εμβάση ή εισπράξη μίαν ταχυδρομικήν επιταγήν ή και δια κάθε άλλην εργα-σίαν της αρμοδιότητος των ταχυδρομείων. Ακόμη πρέπει να σημειωθείότι το εν νεκροφανεία τηλεγραφείον της Λαρύμνης εξυπηρετεί τους εκατοντάδες των εργατών των τριών εν ενεργεία μεταλλείων που υπάρχουν εις περιφέρειαν ταύτην και των οποίων επίνειον δια την φόρτωσιν τωνμεταλλευμάτων είναι η Λάρυμνα, όπου και τα γραφεία και λοιπαί εγκαταστάσεις των εταιρειών».Και εδώ που βρισκόμαστε, στο τέλος περίπου της 3ηςδεκαετίας του20ουαιώνα, η ζωή των χωρικών στη Λάρυμνα κυλά ήρεμα, απαλλαγμένη από την αποπνικτική ατμόσφαιρα των πολέμων και των εν γένει ανωμαλιών, που διαδέχονταν η μια την άλλη για πολλά χρόνια. Αλλά η ομαλή αυτή πορεία δεν θα διαρκέσει για πολύ καιρό ακόμα. Στην παγκόσμια ατμόσφαιρα άρχισαν να παρουσιάζονται σύννεφα, τα οποία, συνδυαζόμενα και με ορισμένα ντοκουμέντα, όπως η επίθεση της Ιταλίας κατά της Αβησσυνίας και η εξαγγελία του φύρερ «περί ζωτικού χώρου» κλπ., έδειχναν ότι πλησίαζε η ώρα για εκείνο που ενδόμυχα φοβόταν ο κόσμος.Από μαρτυρίες Λαρυμναίων, κυρίως εργατών, μας γίνεται γνωστό ότιτην περίοδο εκείνη και συγκεκριμένα από το 1937, υπήρχε μια πίεση απότη διοίκηση της εταιρείας, η οποία σημειωτέον βρισκόταν σε Ιταλικά χέρια, με τοπικό Διευθυντή τον Ιταλό «Φουλαδόρ», για αύξηση τηςπαραγωγής σε μετάλλευμα. Από το 1937 μάλιστα, όπως αφηγούνται παλι οί εργάτες, μέχρι και τις παραμονές του πολέμου (1940) υπήρχε μια έντ-νη κίνηση από Γερμανικά βαπόρια, τα οποία έρχονταν κάθε 15 μέρες περίπου στη Λάρυμνα και φόρτωναν μετάλλευμα. Το γεγονός αυτό είχε προκαλέσει εντύπωση στην τοπική κοινωνία. Βέβαια, οι όποιες απορίες στα χρόνια εκείνα δύσκολα εύρισκαν την απάντησή τους. Τι ακριβώς γινόταν από πλευράς της Γερμανίας και που αποσκοπούσε ο εφοδιασμός της με μεγάλες ποσότητες σιδηρονικελιούχου μεταλλεύματος, το πληροφορούμαστε από τις σημειώσεις του Μποδοσάκη.Ο Μποδοσάκης, που έμελλε πολύ αργότερα να συνδέσει το όνομά του με το μεταλλείο της Λάρυμνας, τα χρόνια εκείνα πραγματοποιούσε συχνές επισκέψεις στη Γερμανία λόγω των επαγγελματικών του υποχρεώσεων, είχε λοιπόν την ευκαιρία να πληροφορείται και να βλέπει πολλά αποκαλυπτικά στοιχεία, που αποδείκνυαν ότι η Γερμανία ετοιμαζόταν πυρετωδώς για τη μεγάλη σύρραξη. Όπως αναφέρει ο ίδιος στις σημειώσεις του, είχε διαπιστώσει, πως από το 1937 οι Γερμανοί είχαν αρχίσει να κατασκευάζουν κάλυκες διαφόρων ειδών όχι από χαλκό, όπως συνήθως,αλλά από χάλυβα, προέβλεπαν δηλαδή ότι σε περίπτωση πολέμου δεν θα είχαν τη δυνατότητα να εισάγουν χαλκό, λόγω αποκλεισμού. Έτσι εξηγείται ο εφοδιασμός τους την περίοδο εκείνη (με τη βοήθεια των Ιταλών βέβαια), με μεγάλες ποσότητες μεταλλεύματος από το μεταλλείο της Λάρυμνας.Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου τον Οκτώβριο του 1940,τα μεταλλεία σταμάτησαν τη λειτουργία τους. Επακολουθεί η κάθοδοςτων Γερμανών και η σκληρή κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του άξονα. Τα χρόνια που ακολουθούν είναι σκληρά, πέτρινα! Τον Μαϊο του1941, τα δικαιώματα της εταιρείας «Λοκρίς», τα εξαγόρασε Ιταλική εταιρεία. Την περίοδο εκείνη οι αρχές Κατοχής (Γερμανοί και Ιταλοί), έχοντας μεγάλη ανάγκη σε σιδηρονικέλιο, φρόντισαν με κάθε τρόπο να επαναλειτουργήσουν τα μεταλλεία της Λάρυμνας. Τη λειτουργία του«έργου» την πέτυχαν με αναγκαστική εργασία, εκμεταλλευόμενοι την ισχύ των όπλων και την ανάγκη επιβίωσης του κόσμου, με εργατικό δυναμικό κυρίως από τη Λάρυμνα, το Κόκκινο Βοιωτίας και από την Εύβοια.Τη διοίκηση του «έργου» στην Κατοχή την είχαν αναλάβει οι Γερμανοί,όπου αποτελούσαν και την επιστημονική ομάδα για την εκμετάλλευση.

Τη φύλαξη των εξορύξεων, των τεχνικών έργων, των μηχανημάτων καιγενικά των εγκαταστάσεων στη Λάρυμνα και στον «Άγιο Ιωάννη» την είχαν υπό την ευθύνη τους οι Ιταλοί.Σύμφωνα λοιπόν με μαρτυρίες ντόπιων εργατών, που δούλεψαν την περίοδο εκείνη στο «έργο», το μεταλλείο του «Αγίου Ιωάννου» στηνΚατοχή «δούλεψε πιο πολύ απ’ τα προηγούμενα χρόνια». Οι Γερμανοί μάλιστα φρόντισαν να πάρουν την καλύτερη ποιότητα! Το μετάλλευμα φορτωνόταν σε πλοία κατασκευασμένα από τσιμέντο τα οποία, σύμφωναμε πληροφορίες πήγαιναν στη Στυλίδα, κατ’ άλλους στη Θεσσαλονίκη, κι εκεί γινόταν μεταφόρτωση του μεταλλεύματος σε βαγόνια και έφευγε με τραίνο για τη Γερμανία.Με την εξαγγελία της συνθηκολόγησης των Ιταλών με τους Συμμάχους και συγκεκριμένα στις 10 Σεπτεμβρίου 1943, μετά από συντονισμένες ενέργειες του 1ουΛόχου του Ε.Α.Μ. Λοκρίδας (ΙΙ/36 Τάγματος), με επικεφαλής τον «Λοκρό» (μόνιμος υπολοχαγός Σωτ. Τσιτσιπής) και με τη συμβολή των τοπικών οργανώσεων, οι αντάρτες κατάφεραν να αφοπλίσουν σύσσωμη τη φρουρά του «έργου» (170 Ιταλούς και 13 Γερμανούς).Στις 27 Απριλίου 1944 ακολουθεί και δεύτερη επιχείρηση των ανταρτών όπου κατέστρεψαν με εκρηκτικά μια ατμομηχανή μεταφοράς μεταλλεύματος στον «Άγιο Ιωάννη», τμήματα του σιδηροδρομικού δικτύου μεταφοράς μεταλλεύματος, καθώς επίσης και την προβλήτα φόρτωσης των καραβιών στη Λάρυμνα. Με την ενέργεια αυτή η λειτουργία του μεταλλείου έπαψε. Η διακοπή της εκμεταλλεύσεώς του κράτησε, λόγω και τουε μφυλίου, μέχρι το 1952.Υπολογίζεται πως στο διάστημα της κατοχής μεταφέρθηκαν λάθρα στη Γερμανία, εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι νικελιούχου μεταλλεύματος εξαιρετικής ποιότητας. Οι φήμες λένε…πως το μετάλλευμα που πήραν οιΓερμανοί τότε, έφτασε να έχει 2,5 - 5% περιεκτικότητα σε Νικέλιο!Μετά την απελευθέρωση, τα μεταλλεία της Λάρυμνας θεωρήθηκαν εχθρική περιουσία και περιήλθαν στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου με το Νόμο «περί εχθρικών περιουσιών». Το 1952, όταν τέθηκαν οι βάσεις της οικονομικής ανασυγκρότησης της Ελλάδας, μεταξύ των μεγάλων αναπτυξιακών έργων που αποφασίσθηκαν να προωθηθούν άμεσα ήταν και η αξιοποίηση των «σιδηρονικελιούχων» μεταλλευμάτων τηςπεριοχής της Λάρυμνας.Στις 15 Μαΐου του ίδιου χρόνου, έπειτα από διεθνή διαγωνισμό, η παραχώρηση της εκμεταλλεύσεως των μεταλλείων της Λάρυμνας κατακυρώθηκε στην εταιρεία «Χημικών προϊόντων και Λιπασμάτων» του Μποδοσάκη. Η σύμβαση παραχωρήσεως εγκρίθηκε από τη Βουλή στις 23 Σεπτεμβρίου με το νόμο 2.207/1952.Σύμφωνα με τους όρους της συμβάσεως, η ανάδοχος εταιρεία ανα

λάμβανε την υποχρέωση να οργανώσει την εκμετάλλευση των «σιδηρονι-κελιούχων» κοιτασμάτων, με ελάχιστη ετήσια παραγωγή 130.000 τόνωνμεταλλεύματος, και την επί τόπου μεταλλουργική κατεργασία με χρήσηεγχώριων καυσίμων, κυρίως λιγνίτη για την παραγωγή μεταλλικών κροκαλών (loupesmetalliques), στις οποίες θα συγκεντρωνόταν ο σίδηρος καιτο νικέλιο υπό μεταλλική μορφή, με περιεκτικότητα σε νικέλιο 5%. Σε επόμενη φάση θα επεδιώκετο η παραγωγή καθαρού και εμπλουτισμένου σιδηρονικελίου.Η εταιρεία Λιπασμάτων εκμεταλλεύτηκε το μεταλλείο μέχρι το 1963,οπότε εκχώρησε τα δικαιώματα της στη «Μεταλλευτική και Μεταλλουργική Εταιρεία Λαρύμνης ΛΑΡΚΟ», που τότε ιδρύθηκε.

Από την πρώτηστιγμή η «Λάρκο» φρόντισε για την καλύτερη και αποδοτικότερη αξιοποίηση του μεταλλείου, με την προσθήκη νέων μηχανημάτων, επέκτασητων υπόγειων στοών και την εφαρμογή νέων εκσυγχρονισμένων μεθόδωνεκμεταλλεύσεως. Αποτέλεσμα όλων αυτών των προσπαθειών ήταν νααυξηθεί η παραγωγή μεταλλεύματος από 72.500 τόνους περίπου το 1966,σε 485.000 τόνους το 1972.

Από εδώ και πέρα η μεταλλευτική και παράλληλα μεταλλουργική δραστηριότητα στη Λάρυμνα περνάει σε μια άλλη φάση, η οποία, δεν μοιάζει καθόλου με την προηγούμενη. Η πλήρης εκμηχάνιση των διαδικασιών εξόρυξης του μεταλλεύματος στην περιοχή του «Αγίου Ιωάννου», σύμφωνα με τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις στην εκμετάλλευση υπό-γειων κοιτασμάτων, και η πυρομεταλλουργική επεξεργασία του μεταλ-λεύματος στις εγκαταστάσεις της Λάρυμνας, για την παραγωγή σιδηρο-νικελίου, παραμερίζουν σιγά-σιγά όλα τα παλιά στοιχεία και της πρακτικές.Οι λιθόκτιστες εγκαταστάσεις και το δίκτυο μεταφοράς του μεταλ-λεύματος που κατέληγε στο λιμάνι της Λάρυμνας εγκαταλείφθηκαν. Οιμηχανές, τα εργαλεία και γενικά όλος ο παλιός εξοπλισμός που συνέβαλ-λε στην παραγωγή και στην τεχνική υποστήριξη του «έργου», επειδήέληξε η ενεργός ζωή του παραγκωνίσθηκε και δυστυχώς, λόγω άγνοιαςκαι υποτίμησης πολλές φορές, αντιμετωπίστηκε εχθρικά, με αποτέλεσμασήμερα πολλά απ’ αυτά τα στοιχεία να μην υπάρχουν κι αυτά που πει-σματικά παραμένουν, ακόμα όρθια, περιμένουν, ανυπεράσπιστα, τοναφανισμό τους απ’ τη φθορά του χρόνου.Δυστυχώς, η βιομηχανική κληρονομιά στη Λάρυμνα, που αποτελείτμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας, έχει αγνοηθείπαντελώς εδώ και πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα σήμερα να κινδυνεύει ναεξαφανιστεί από τον φυσικό της χώρο. Η παρούσα αναφορά μας, σκοπόέχει ν’ αναδείξει αυτή την κληρονομιά της βιομηχανίας και της εργασίας,που βρίσκεται ξεχασμένη και κριμένη δίπλα μας, αλλά όχι για πολύακόμα!

Κυρίες και Κύριοι σύνεδροι,Η βιομηχανική κληρονομιά της Λάρυμνας είναι μια πολιτισμική επένδυση που πρέπει να την παραδώσουμε στις επόμενες γενιές ως γνώση πολύτιμη. Πιστεύουμε, ότι με την έμπρακτη συνεργασία της πολιτείας,της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των πολιτιστικών φορέων και οργανισμών,αλλά και της σύγχρονης εταιρείας «Λάρκο», μπορεί να προχωρήσει τοσημαντικό έργο της διάσωσης των μνημείων της βιομηχανικής κληρονο-μιάς, που μέσα στη σιωπή τους συνυπάρχουν οι μνήμες από το παρελθόνκαι οι προτροπές για το σήμερα.Με τον τρόπο αυτό θα διατηρηθεί η ιστορική μνήμη, που η σημασίατης σε σχέση με άλλες ιστορικές περιόδους έγκειται στο ότι ζούμε σεπρώτο πρόσωπο το τέλος ενός πολιτισμού, του βιομηχανικού πολιτισμού,που οι άκρες του φτάνουν μέχρι σήμερα, και την αρχή ενός άλλου τουμεταβιομηχανικού πολιτισμού.

Σας ευχαριστώ πολύ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Η εγκατάλειψη της μεταλλοφόρου περιοχής του Αγίου Ιωάννου κατά τη διάρκεια της αρχαιο ελληνικής περιόδου θα πρέπει να οφείλεται στο γεγονός, ότι τα πλουσιότερα κοιτάσματα εντοπίζονται σε μεγάλο βάθος, κυρίως δε του Ν που αυξάνει από την οροφή προς το δάπεδο του κοιτά-σματος. Ως εκ τούτου το κόστος της εκμετάλλευσης για τουςαρχαίους θα ήταν τρομερά μεγάλο. Οι αρχαίοι έλληνες, με το πολύ αναπτυγμένο εμπόριοτους, προτιμούσαν να προμηθεύονται τα μέταλλα καθαρά από τους τόπους παραγωγήςτους

.2) Κατά τον Β’ Π.Π. έγινε διακοπή της εκμεταλλεύσεως των μεταλλευμάτων Λουτσίου και Τσούκας τα οποία και σήμερα (2007) παραμένουν ανενεργά.

3) Μιναδόρος, Ο εργάτης ειδικευμένος στο να σκάβει και ν’ ανοίγει μεταλλευτικέςστοές με τη χρήση εκρηκτικών υλικών (ορύκτης).-Κασσαδόρος, Ο τεχνίτης που «έντυνε» με υποστυλώματα το εσωτερικό της γαλαρίας.-Υποστηριχτής, Ο τεχνίτης που συντηρούσε τις ξυλοδεσιές και τα υποστυλώματα στιςγαλαρίες.-Μπαζαδόρος, Ο εργάτης που αφαιρούσε τα μπάζα από τις γαλαρίες (εκχωματιστής).4) Ενδεικτική μέση ανάλυση σιδηρονικελιούχου μεταλλεύματος Λαρύμνης

Ni=1, Co=0,07, Fe=36, (Fe2O3)=47, SiO2=14, MgO=4,5, CaO=2, Mn=0,5

(

MnO2)=0,80, As=0,02, Al2O3=15, Cr2O3=3, S=0,8,

Απώλειαπυρώσεως125) Η εταιρεία «ΛΑΡΚΟ» ιδρύθηκε το έτος 1963 και άνηκε στο συγκρότημα των εται-ρειών ιδρύματος Μποδοσάκη. Ήταν θυγατρική εταιρεία της εταιρείας Χημικών Προϊό-ντων και Λιπασμάτων -η οποία άνηκε επίσης στο συγκρότημα εταιρειών ιδρύματος Μπο-δοσάκη- και από αυτήν πήρε τα δικαιώματα εκμεταλλεύσεως του Μεταλλείου ΑγίουΙωάννου (Νέο Κόκκινο).6) Τα νικελιούχα σιδηρομεταλλεύματα από 130.801 τον. το 1967 (πρώτος χρόνοςκανονικής λειτουργίας του συγκροτήματος), αυξήθηκαν σε 2.049.724 τον. το 1977(1.467%). Το νικέλιο, από 2.433 τον. το 1967 αυξήθηκε σε 16.448 τον. το 1976 (576%).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΙ. Αφηγηματικές πηγές

-Βυτερούλης Ευάγγελος (Λάρυμνα, 1.2.2002)-Δαλάκας Κωνσταντίνος του Γεωργίου (Λάρυμνα, 1997)-

Πρακτικα-4ου-Συνεδριου-Φθιωτικης-Ιστοριας

Στοιχεία Βιομηχανικού Πολιτισμού στη Λάρυμνα Λοκρίδας

ΑΦΗΓΙΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

-Κυρίτση Χρυσούλα (Πειραιάς, 2004)

-Κωτσαλάς Κωνσταντίνος του Νικολάου (Μαρτίνο, 12.12.2000

)-Λέκκας Δήμος του Κωνσταντίνου (Λάρυμνα, 4.5.2003)

-Μαρκόπουλος Αντώνιος ή Νερούτσος (Λάρυμνα, 23.8.1998)

-Μαρκόπουλος Τάκης (Λάρυμνα, 2000)

-Μαστροκωστόπουλος Επαμεινώνδας (Λάρυμνα, 1997)

-Μαστροκωστόπουλος Κωνσταντίνος (Λάρυμνα, 28.1.2007)-Μαστροκωστόπουλος Χριστόφορος (Λάρυμνα, 7.1.2008)-Μύθης Δημητράκης του Μιχαήλ (Μαρτίνο, 1997)-Πάνος Κωνσταντίνος του Θεοδώρου (Λάρυμνα, 1994)-Παπασταμέλος Γεώργιος του Αθανασίου (Λάρυμνα, 2003)-Πολίτης Κωνσταντίνος του Δημητρίου (Λάρυμνα, 1993)-Ρούσσης Κωνσταντίνος του Ανέστη (Λάρυμνα, 13.4.1994, 2.6.1998, 2005)-Σελέκος Πέτρος του Αγγέλου (Λάρυμνα, 1988)-Σελέκος Κωνσταντίνος του Δημητρίου (Λάρυμνα, 1993)-Σελέκος Νικόλαος του Πέτρου (Λάρυμνα, 2007)-Σταματάκης Ιωάννης του Νικολάου (Λάρυμνα, 23.5.2004)-Τσελεμάρκος Γεώργιος του Κωνσταντίνου (Λάρυμνα, 9.10.2005)-Τσελεμάρκος Νικόλαος του Θαλασσινού (Λάρυμνα, Μάρτιος 2003)-Φραγκάκης Εμμανουήλ του Ευαγγέλου (Κόκκινο Βοιωτίας, 2004)-Φραγκάκης Σταμάτιος του Ευαγγέλου (Κόκκινο Βοιωτίας, 2005)

ΙΙ. Γενικά βοηθήματα

1) Γεώργιου Κ. Μίχα:

ToMαρτίνο (Μουζάκ) και τα προερχόμενα απ’ αυτό Λάρυμνα,Λούτσι, Πύργος, Λούτσι 19782) Δημήτρη Μπάτση: Η βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα, εκδ. Κέδρος 19773) Ειρ. Θεοδοσίου & Δημ. Γαλανάκης: Αναγνωριστική ερευνητική προμελέτη καιπροτάσεις για την ανάδειξη της γεωλογικής κληρονομιάς της ευρύτερης περιοχής τουφαραγγιού κεφαλόβρυσου στο Δ.Δ. Λάρυμνας, (Ι.Γ.Μ.Ε.) Αθήνα 20044) Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (επτά ημέρες) τ. ΚΗ’: Η Ελλάδα τον εικοστό αιώνα 1900-19305) Κώστα Πεντεδέκα: Σωτήρης Λ. Τσιτσιπής-

Oρωικός ΛΟΚΡΟΣ, εκδ.ΕΝΤΟΣ,19986) Κώστας Χ. Χατζιώτης: Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης 1891-1979,Ίδρυμα Μποδοσάκη, Αθήνα 20057) ΛΑΡΚΟ (Α.Ε.Μ. & Μ.Ε.Λ.) - Ενημερωτικό φυλλάδιο, Αθήνα 19738) Μάνθου Κ. Χριστοφόρου: Η Οπουντία Λοκρίδα & η Αταλάντη, τ. 3, Αθήνα 19949) ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ “ΗΛΙΟΥ”10) ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ - ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ 199011) Πέτρος Ν. Σελέκος: Λάρυμνα 1800-2000 (ιστορική αναδρομή 200 χρόνων), εκδ.Β’ Σ.Π.Ι.Κ.Λ., 200312) Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων:

Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος,Αθήνα 197913) Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων: Ιστορία του Σ.Μ.Ε. (80 χρόνιαΣ.Μ.Ε.), Δικτυακός τόπος

http

://66.165.120.21/

history

html

14) Υπουργείο Πολιτισμού: Βιομηχανική Αρχαιολογία, Αθήνα 1989

III. ΑΡΘΡΑ

Εφημερίδα: “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, «Από την έκθεσιν της Θεσσαλονίκης - Το περίπτεροντου Νομού ΦΘ)ΚΙΔΟΣ», Λαμία 24.9.1931Εφημερίδα: “

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ” Α’ έτος αριθ. 9, «Από τον μεταλλευτικόνπλούτον της Ελλάδος», Αθήνα 1905Εφημερίδα: “Φιλελεύθερη Φθιώτιδα” αρ. φυλ. 41, «Φθιωτικές ειδήσεις του 1938 απόεφημερίδες της εποχής», επιμέλεια Κώστα Δημ. Γαλλή, εκδ. Κων. Ευστ. Γκλέτσος,Αθήνα, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1998

2H SYNEDRIASH el_praktika1.qxd 24/03/2010 4:09 ΜΜ Page 153

Πέτρος Ν. Σελέκος

154

Περιοδικό Στερεάς “ΗΜΕΡΕΣ” Νο13, «Φάκελλος Λάρκο», εκδ. Ανδρέας Κούκου-ρας, Χαλκίδα Δεκέμβριος 1992

ΙV. Το Φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το αρχείο του συγγραφέα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο ΠΕΤΡΟΣ Ν. ΣΕΛΕΚΟΣ κατάγεται από τη ΛάρυμναΛοκρίδας και γεννήθηκε το 1967 στη Λαμία. Αποφοίτησεαπό το Γενικό Λύκειο της Λάρυμνας και στη συνέχεια σπού-δασε εφαρμοσμένη πληροφορική στην

CONTROL DATA(

τμήμα ανάλυσης και προγραμματισμού

Υπηρέτησε ως έφε-δρος αξιωματικός του Μηχανικού σε διάφορες μονάδες καιυπηρεσίες του στρατεύματος.Έχει παρακολουθήσει επιμορφωτικά σεμινάρια πληρο-φορικής στο Ινστιτούτο Επιστημονικών Εφαρμογών Αθη-νών (ΙΝ.ΕΠ.ΕΦ.). Καθώς επίσης και εκπαιδευτικά προγράμματα Ιστορίας καιΛαογραφίας του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης του Υπουργείου ΕθνικήςΠαιδείας και Θρησκευμάτων. Έχει συμμετάσχει επίσης σε ειδικό “εκπαιδευτι-κό πρόγραμμα εθελοντικής δράσης για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών”του Υπουργείου Εσωτερικών / Γ. Γ. Πολιτικής Προστασίας.

πό το 1991 ως το 2005 εργάστηκε σε μηχανογραφική υπηρεσία της εται-ρείας «ΛΑΡΚΟ» στο εργοστάσιο της Λάρυμνας. Από το 2005 έχει αναλάβεικαθήκοντα στο τμήμα διαχείρισης και διακίνησης υλικού της ίδιας εταιρείας.Έχει ασχοληθεί ενεργά με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και για (8) χρόνια ήτανμέλος του Δ.Σ. της Κοινοτικής Βιβλιοθήκης Λάρυμνας.Με την Ιστορική Έρευνα και τη Δημοσιογραφία ασχολείται από τα μαθητι-κά του χρόνια. Μεγάλο μέρος της ερευνητικής του δραστηριότητας αφορά, ηκαταγραφή και μελέτη της προ-βιομηχανικής και πρωτο-βιομηχανικής κληρο-νομιάς της Λοκρίδας. Έχει μετάσχει σε συνέδρια, επιστημονικές συναντήσειςκαι ημερίδες, με διαλέξεις που αφορούν θέματα Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίαςκαι Λαϊκού Πολιτισμού του Στερεοελλαδικού χώρου. Κείμενα και εργασίες τουέχουν δημοσιευθεί σε πρακτικά συνεδρίων, σε περιοδικά, σε εφημερίδες τηςΦθιώτιδας και στο Διαδίκτυο.Συμμετέχει στη σύνταξη-επιμέλεια και έκδοση του περιοδικού«ΑΠΟΛΠΟΥΣ», που εκδίδεται στην Αταλάντη από το 2000 και συνεργάζεταιεπίσης με το περιοδικό “ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ” .Είναι μέλος του “Ινστιτούτου των Ελληνικών Μύλων (

τ.Ε.Μ.)”. Μέλος του“Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Φθιώτιδας”. Εμπνευστής-Ιδρυτικόμέλος και Γενικός Γραμματέας από το 1993, του “Συλλόγου Προστασίας Ιστο-ρικής Κληρονομιάς Λάρυμνας”.Έχει γράψει την ιστορική μονογραφία: «Συμβολή στην ιστορία των βαλ-κανικών πολέμων - Ιωάννης Αλ. Μαυροδήμος 1885-1912», εκδ. 1998. Και τημονογραφία: «Λάρυμνα 1800-2000, ιστορική αναδρομή 200 χρόνων», εκδ. 2003.Οι εν λόγω εργασίες του έχουν προταθεί για ψηφιοποίηση από την“ΑΙΑΝΤΕΙΟ ΔΗΜΟΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ” στα πλαίσια τηςυλοποίησης ειδικού προγράμματος ψηφιοποίησης βιβλιοθηκών του ΥΠΕΠΘ.Είναι παντρεμένος με την Μαρία Κωστάρα, και έχει δυο παιδιά, την Κων-σταντίνα και τον Νίκο.

2H SYNEDRIASH el_praktika1.qxd 24/03/2010 4:09 ΜΜ Page 154

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣΛεωνίδας Ιωάννου ΚαρφήςΑντιστράτηγος ΕΛ-ΑΣ ε.α. Πτυχιούχος Νομικής ΣχολήςΠανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α.και Συλλόγου Απανταχού ΔικαστριωτώνΘΕΜΑ

Οι περί τον Τυμφρηστόν οικούντες και η Ζημιανή (Δίκαστρο)στην Τουρκοκρατία

πιτρέψτε μου να συγχαρώ τον Πρόεδρο, Δήμαρχο Λαμιέων, κ.Κοτρωνιά και τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής, κ.κ. Ανα-στάσιο Καραναστάση και Ιωάννη Μακρή, για την άψογη διοργάνω-ση του 4ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας, το οποίο πιστεύω, ότι θακαταγράψει πολλά ιστορικά στοιχεία της Φθιώτιδας.Προσωπικά εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες, για την τιμή πουμου δίνεται, να συμμετάσχω στο Συνέδριό σας.

Κυρίες, Κύριοι,Ο όρος «περί τον Τυμφρηστόν οικούντες» διατυπώθηκε από τον ιστο-ρικό και λόγιο Δημήτριο Αινιάνα, για να προσδιορίζει ιστορικά τουςανατολικά του Τυμφρηστού κατοίκους των Αγράφων. «Περί τον Τυμ-φρηστόν οικούντες», κατά τον Αινιάνα, είναι οι κάτοικοι των χωριώνΜαυρίλου, Κάψης (Τυμφρηστός), Νεοχωρίου, Παλαιοκάστρου, Μερκά-δας, Πιτσιωτάς, Περιβλέπτου, Ζιώψης (Άγιος Γεώργιος) και Ζημιανής(Δικάστρου). Ο όρος δεν αμφισβητήθηκε και καθιερώθηκε από τηνιστορική έρευνα.Η περιοχή Τυμφρηστούείναι ορεινή, σχηματίζει διά-βαση και ήταν σπουδαίο«στρατιωτικό σημείο» μετα-ξύ Ανατολικής και ΔυτικήςΣτερεάς Ελλάδας. Έχειεξαιρετικούς βοσκότοπους,που εκμισθώνονταν κατάτην Βυζαντινή περίοδο σεκτηνοτρόφους, οι οποίοιαποκαλούνταν κουτσό-Βλα-χοι ή Βλάχοι Τυμφρηστού και τα χωριά τους είχαν την κοινή ονομασία«Βλαχοχώρια». Ήταν και τόπος καταφυγής και απόκρυψης ληστών καιζωοκλεπτών.

Η περιοχή-διάβασηΤυμφρηστού.

2H SYNEDRIASH el_praktika1.qxd 24/03/2010 4:09 ΜΜ Page 155

Similar to Πρακτικα 4ου Συνεδριου Φθιωτικης Ιστοριας

Ρούπελ

Georgiades Description of Thessaly

ΠΟΡΝΕΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Προναία Αθηνά

Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΡΙΤΟΣ (Γ΄) ΤΟΜΟΣ

Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΣ (Β΄) ΤΟΜΟΣ, ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΘ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Αρχαία Θεσσαλία (8000-146 π.Χ.)

ΕΛΠ42 - ELP42 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Α1

72888088-Μονόλογοι-ανδρών-ξένου-δραματολογίου

Ιστορία Γ γυμνασίου

Μιχαηλ Χρυσοχοου - Βλαχοι και κουτσοβλαχοι

Οι αρμανοι βλαχοι

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

e-ΜΩΛΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

Στοιχεία Βιομηχανικού Πολιτισμού στη Λάρυμνα Λοκρίδας

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ανακαλύψτε 21 παραλίες στο Νομό Φθιώτιδας (Εικόνες & Χάρτες)

Απο που πήρε το ονομά της η λουτρόπολη των Καμένων Βούρλων.Ποιά η σχέση της με την πλούσια κωμόπολη των Βουρλών της Μικράς Ασίας που κάηκε απο τους Τούρκους

Το "παπούτσι της νύφης",Ήθη και έθιμα του γάμου στο Μώλο.(video)