Πολυξένη Μπούγια*
ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑΣ
Είναι το γραφικότερο και ένα από τα πιο σημαντικά κάστρα της Φραγκοκρατίας στη Στερεά Ελλάδα. Κτισμένο στη βόρεια πλαγιά του όρους Καλλίδρομο δεσπόζει του μεσογειακού περάσματος Κλεισούρα, το οποίο συνδέει Θερμοπύλες με την Αμφίκλεια στον άνω ρου του Βοιωτικού Κηφισού και ελέγχει κάθε κίνηση στον Μαλιακό και Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο.Την Κλεισούρα πέρασαν οι Πέρσες το 480 π.Χ. Οι Φράγκοι το 1209 και οι Καταλανοί το 1311 μ.Χ.
Το κάστρο ήταν η έδρα της Μαρκιωνίας Βοδονίτσης, η οποία ιδρύθηκε το 1204 μ.Χ. από τον Λομβαρδό ιππότη Guido Pallavicini. Σε αυτό αναζήτησε προστασία – εξ’ αιτίας των πειρατικών επιδρομών- και ο καθολικός επίσκοπος Θερμοπυλών. Με παροχή υπηρεσιών στους εκάστοτε επικυρίαρχούς τους η ισχυρότερους χωροδεσπότες, διπλωματική στάση σε ξένους εισβολείς η επιγαμίες με άλλους ευγενείς οι Μαρκίωνες και Μαρκιωνίδες της Βοδονίτσας διασφάλισαν το τιμάριό τους μέχρι το 1414 μ. Χ. οπότε αυτό καταλήφθηκε από τους Τούρκους.
Απελευθερώθηκε από τους Έλληνες υπό τον Γιάννη Δυοβουνιώτη στις 8 Απριλίου 1821. Κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους ονομαζόταν ίσως Βριόκαστρο. Το μεσαιωνικό οχυρό - όπου ζούσαν οι ηγεμόνες και κατέφευγαν σε ώρα ανάγκης οι κάτοικοι της περιοχής – αποτελείται από δυο ομόκεντρους επιμήκεις περιβόλους.
Ο εξωτερικός έχει ιδρυθεί στη θέση διαλυθέντος αρχαίου – πιθανότατα ελληνιστικού- τείχους, αφού στην περίοδο αυτή χρονολογείται και η μοναδική ανασκαφείσα στην περιοχή πωρολιθική σαρκοφάγος με ταφές συνοδευόμενες από κεραμικά και μεταλλικά κτερίσματα. Η αρχαία οχύρωση ήταν κτισμένη κατά το ισόδομο σύστημα και είχε ενισχυθεί από ορθογώνιους πύργους κατά διαστήματα, όπως προκύπτει από τα σωζόμενα τμήματά της και το ξαναχρησιμοποιημένο δομικό υλικό της.
Μερικοί ερευνητές – όχι πάντως πειστικά – ταύτισαν την θέση με την Ομηρική πόλη Τάρφη, η οποία ονομάστηκε στους κλασσικούς χρόνους Φαρύγαι. Αναλογικά ο εσωτερικός περίβολος πρέπει να αντικατέστησε εκείνος της αρχαίας ακροπόλεως. Τοίχος ενισχυμένος με ορθογώνιο πύργο (Αποσκοπείο) δίπλα στο θυραίο άνοιγμα του χωρίζει τον εσωτερικό περίβολο σε δύο μέρη. Στο βορειοδυτικό τμήμα δύο υπόγειες κατασκευές θεωρούνται ότι λειτούργησαν ως δεξαμενή νερού και αποθήκη τροφίμων.
Ένας προμαχώνας και ένας πύργος στο βόρειο, και βορειοανατολικό άκρο του τείχους αυτού προστάτευαν την εσωτερική γραμμή άμυνας . Μεταγενέστερα κατασκευάστηκε ένα προτείχισμα εμπρός από το νότιο και νοτιοανατολικό τομέα του εσωτερικού περιβόλου.
*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο δελτίο του Συλλόγου των Απανταχού Μενδενιτσιωτών για το φεστιβάλ Μενδενίτσας. Η Πολυξένη (Τζένη) ξεκίνησε την αρχαιολογική της σταδιοδρομία ως μόνιμη αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού το 1994 από την Λαμία, όπου τοποθετήθηκε για πρώτη φορά μετά από επιτυχείς εισαγωγικές εξετάσεις, και υπηρέτησε συνεχώς για οκτώ χρόνια στην ΙΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Παρά την μετάθεσή της στην Αθήνα το 2001, οι δεσμοί της με την Εφορεία Λαμίας παρέμειναν άρρηκτοι, χάρη στις στενές προσωπικές της σχέσεις με τους συναδέλφους της και τη συνέχιση της ενασχόλησή της με αρχαιολογικά ζητήματα της περιοχής. Απαράμιλλο ήθος, εντιμότητα, ακεραιότητα χαρακτήρα, απέραντη ανιδιοτελής προσφορά, ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της πολυδιάστατης και πολυτάλαντης προσωπικότητάς της. Απεβίωσε την Δευτέρα 26 Ιουνίου 2013 μόλις 53 ετών. Με την δημοσίευση του κειμένου της για το χωριό μας, τιμούμε την μνήμη της. Την ευχαριστούμε. Θα ζει στις καρδιές μας
ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑΣ
Είναι το γραφικότερο και ένα από τα πιο σημαντικά κάστρα της Φραγκοκρατίας στη Στερεά Ελλάδα. Κτισμένο στη βόρεια πλαγιά του όρους Καλλίδρομο δεσπόζει του μεσογειακού περάσματος Κλεισούρα, το οποίο συνδέει Θερμοπύλες με την Αμφίκλεια στον άνω ρου του Βοιωτικού Κηφισού και ελέγχει κάθε κίνηση στον Μαλιακό και Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο.Την Κλεισούρα πέρασαν οι Πέρσες το 480 π.Χ. Οι Φράγκοι το 1209 και οι Καταλανοί το 1311 μ.Χ.
Το κάστρο ήταν η έδρα της Μαρκιωνίας Βοδονίτσης, η οποία ιδρύθηκε το 1204 μ.Χ. από τον Λομβαρδό ιππότη Guido Pallavicini. Σε αυτό αναζήτησε προστασία – εξ’ αιτίας των πειρατικών επιδρομών- και ο καθολικός επίσκοπος Θερμοπυλών. Με παροχή υπηρεσιών στους εκάστοτε επικυρίαρχούς τους η ισχυρότερους χωροδεσπότες, διπλωματική στάση σε ξένους εισβολείς η επιγαμίες με άλλους ευγενείς οι Μαρκίωνες και Μαρκιωνίδες της Βοδονίτσας διασφάλισαν το τιμάριό τους μέχρι το 1414 μ. Χ. οπότε αυτό καταλήφθηκε από τους Τούρκους.
Απελευθερώθηκε από τους Έλληνες υπό τον Γιάννη Δυοβουνιώτη στις 8 Απριλίου 1821. Κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους ονομαζόταν ίσως Βριόκαστρο. Το μεσαιωνικό οχυρό - όπου ζούσαν οι ηγεμόνες και κατέφευγαν σε ώρα ανάγκης οι κάτοικοι της περιοχής – αποτελείται από δυο ομόκεντρους επιμήκεις περιβόλους.
Ο εξωτερικός έχει ιδρυθεί στη θέση διαλυθέντος αρχαίου – πιθανότατα ελληνιστικού- τείχους, αφού στην περίοδο αυτή χρονολογείται και η μοναδική ανασκαφείσα στην περιοχή πωρολιθική σαρκοφάγος με ταφές συνοδευόμενες από κεραμικά και μεταλλικά κτερίσματα. Η αρχαία οχύρωση ήταν κτισμένη κατά το ισόδομο σύστημα και είχε ενισχυθεί από ορθογώνιους πύργους κατά διαστήματα, όπως προκύπτει από τα σωζόμενα τμήματά της και το ξαναχρησιμοποιημένο δομικό υλικό της.
Μερικοί ερευνητές – όχι πάντως πειστικά – ταύτισαν την θέση με την Ομηρική πόλη Τάρφη, η οποία ονομάστηκε στους κλασσικούς χρόνους Φαρύγαι. Αναλογικά ο εσωτερικός περίβολος πρέπει να αντικατέστησε εκείνος της αρχαίας ακροπόλεως. Τοίχος ενισχυμένος με ορθογώνιο πύργο (Αποσκοπείο) δίπλα στο θυραίο άνοιγμα του χωρίζει τον εσωτερικό περίβολο σε δύο μέρη. Στο βορειοδυτικό τμήμα δύο υπόγειες κατασκευές θεωρούνται ότι λειτούργησαν ως δεξαμενή νερού και αποθήκη τροφίμων.
Ένας προμαχώνας και ένας πύργος στο βόρειο, και βορειοανατολικό άκρο του τείχους αυτού προστάτευαν την εσωτερική γραμμή άμυνας . Μεταγενέστερα κατασκευάστηκε ένα προτείχισμα εμπρός από το νότιο και νοτιοανατολικό τομέα του εσωτερικού περιβόλου.
*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο δελτίο του Συλλόγου των Απανταχού Μενδενιτσιωτών για το φεστιβάλ Μενδενίτσας. Η Πολυξένη (Τζένη) ξεκίνησε την αρχαιολογική της σταδιοδρομία ως μόνιμη αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού το 1994 από την Λαμία, όπου τοποθετήθηκε για πρώτη φορά μετά από επιτυχείς εισαγωγικές εξετάσεις, και υπηρέτησε συνεχώς για οκτώ χρόνια στην ΙΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Παρά την μετάθεσή της στην Αθήνα το 2001, οι δεσμοί της με την Εφορεία Λαμίας παρέμειναν άρρηκτοι, χάρη στις στενές προσωπικές της σχέσεις με τους συναδέλφους της και τη συνέχιση της ενασχόλησή της με αρχαιολογικά ζητήματα της περιοχής. Απαράμιλλο ήθος, εντιμότητα, ακεραιότητα χαρακτήρα, απέραντη ανιδιοτελής προσφορά, ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της πολυδιάστατης και πολυτάλαντης προσωπικότητάς της. Απεβίωσε την Δευτέρα 26 Ιουνίου 2013 μόλις 53 ετών. Με την δημοσίευση του κειμένου της για το χωριό μας, τιμούμε την μνήμη της. Την ευχαριστούμε. Θα ζει στις καρδιές μας
Σχόλια